Η δεκαετία της πράσινης μετάβασης, της τεχνολογικής ανατροπής και της γεωπολιτικής επαναχάραξης στον παγκόσμιο χάρτη ενέργειας.

Βρισκόμαστε στην αρχή μιας κοσμογονικής αλλαγής στον τρόπο που παράγουμε, διανέμουμε και καταναλώνουμε ενέργεια. Η επόμενη δεκαετία θα σφραγιστεί από τη ριζική μεταμόρφωση της ενεργειακής αγοράς, καθώς η εξηλεκτρισμένη οικονομία γίνεται το νέο υπόδειγμα και οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας εξελίσσονται σε βασικό στυλοβάτη του ενεργειακού μείγματος. Η αλλαγή αυτή δεν είναι μόνο τεχνολογική, αλλά δομική, οικονομική και γεωπολιτική.

Ο εξηλεκτρισμός της οικονομίας
Ο εξηλεκτρισμός αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της ενεργειακής μετάβασης. Το ενεργειακό σύστημα απομακρύνεται σταδιακά από τη χρήση ορυκτών καυσίμων και προσανατολίζεται προς την αυξημένη χρήση του ηλεκτρισμού, όχι μόνο στις μεταφορές αλλά και στη βιομηχανία, στα κτίρια και στη θέρμανση-ψύξη. Οι ηλεκτρικές τεχνολογίες -όπως τα ηλεκτρικά οχήματα, οι αντλίες θερμότητας, οι ηλεκτρικοί φούρνοι για τη βιομηχανία- εισέρχονται δυναμικά σε τομείς που μέχρι πρότινος ήταν «κλειδωμένοι» στο φυσικό αέριο ή στο πετρέλαιο.

Οι προβλέψεις του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (ΙΕΑ) κάνουν λόγο για σχεδόν διπλασιασμό της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας έως το 2040. Ήδη, ο ρυθμός ανάπτυξης των ηλεκτρικών αυτοκινήτων ξεπερνά τις προσδοκίες και πυροδοτεί νέες ανάγκες σε υποδομές φόρτισης, διαχείριση φορτίου και ευελιξία του συστήματος.

Το μερίδιο των ΑΠΕ και το τέλος των «βοηθητικών» ρόλων
Η τεράστια διείσδυση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας αποτελεί το δεύτερο σκέλος της ενεργειακής επανάστασης. Μέχρι πριν λίγα χρόνια, οι ΑΠΕ θεωρούνταν «επικουρική» πηγή. Σήμερα, διεκδικούν τον πρωταγωνιστικό ρόλο στο ενεργειακό μείγμα. Στην Ευρώπη, το μερίδιο τους στην παραγωγή ηλεκτρισμού ήδη ξεπερνά το 45%, ενώ σε χώρες όπως η Δανία και η Ισπανία πλησιάζει ή υπερβαίνει το 60%.
Ωστόσο, η φύση των ΑΠΕ -ασυνεχής και εξαρτημένη από τον καιρό- δημιουργεί προκλήσεις στη διαχείριση της ευστάθειας του δικτύου. Για να μπορούν οι ΑΠΕ να αναλάβουν ηγετικό ρόλο, χρειάζονται τρεις βασικοί πυλώνες: αποθήκευση, διασυνδέσεις και ψηφιακή διαχείριση.

Η επανάσταση των δικτύων: εκσυγχρονισμός και ψηφιοποίηση
Η ψηφιοποίηση και ο εκσυγχρονισμός των δικτύων μεταφοράς και διανομής είναι αναγκαία για την ενσωμάτωση των ΑΠΕ αλλά και για να μπορούν τα δίκτυα να διαχειριστούν μια πιο περίπλοκη και αποκεντρωμένη αγορά. Ο μελλοντικός «καταναλωτής» θα είναι ταυτόχρονα και «παραγωγός» -ο γνωστός prosumer- και το σύστημα θα πρέπει να διαχειρίζεται εκατομμύρια μικρές μονάδες παραγωγής και αποθήκευσης σε πραγματικό χρόνο.

Τα smart grids, τα οποία χρησιμοποιούν τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης, big data και αυτοματισμούς, αποτελούν το κλειδί για μια νέα αγορά ενέργειας πιο έξυπνη, αποκεντρωμένη και ανθεκτική.

Παράλληλα, η ανάγκη για κυβερνοασφάλεια καθίσταται κρίσιμη, καθώς τα ψηφιοποιημένα δίκτυα εκτίθενται περισσότερο σε ψηφιακές απειλές.

Ηλεκτρικές διασυνδέσεις:η Ευρώπη ως μία αγορά
Η Ευρωπαϊκή Ένωση κινείται προς την κατεύθυνση της ενοποίησης της αγοράς ενέργειας, με στόχο τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, την εξισορρόπηση φορτίων και την ενεργειακή ασφάλεια.

Σε αυτό το πλαίσιο, οι ηλεκτρικές διασυνδέσεις αποκτούν στρατηγικό χαρακτήρα. Η Ελλάδα διασυνδέεται πλέον με Ιταλία, Βουλγαρία και σύντομα με Κύπρο και Αίγυπτο.

Οι μεγάλες διεθνείς διασυνδέσεις, όπως αυτές της Βόρειας Θάλασσας, αλλά και τα έργα «γεωπολιτικής διασύνδεσης» με τη Βόρεια Αφρική, θα επιτρέψουν την αξιοποίηση του πλεονάσματος ηλιακής και αιολικής ενέργειας των αφρικανικών χωρών. Η Νότια Ευρώπη μετατρέπεται έτσι σε ενεργειακό «πύλη εισόδου» πράσινης ενέργειας προς την ΕΕ.

Αποθήκευση: το σημείο-κλειδί για τις ΑΠΕ
Η ανάγκη για αποθήκευση ενέργειας σε μεγάλη κλίμακα είναι ορατή: χωρίς δυνατότητα αποθήκευσης, η ενέργεια από ΑΠΕ θα συνεχίσει να «κόβεται» (curtailment), οδηγώντας σε απώλεια καθαρής παραγωγής. Οι μπαταρίες λιθίου (Li-Ion), οι αντλησιοταμιευτικές μονάδες και το υδρογόνο αποθήκευση εισέρχονται στο ενεργειακό λεξιλόγιο.

Η επόμενη δεκαετία αναμένεται να δει μαζική εγκατάσταση σταθμών αποθήκευσης -είτε αυτόνομα είτε σε συνδυασμό με μονάδες ΑΠΕ.

Πυρηνικά 2.0: τα SMRs στο προσκήνιο
Παρά τις αντιδράσεις που κατά καιρούς προκαλούν, τα πυρηνικά επανέρχονται στη συζήτηση, αυτή τη φορά όχι ως θηριώδεις μονάδες γιγαντιαίας ισχύος, αλλά ως Μικροί Αρθρωτοί Πυρηνικοί Αντιδραστήρες (SMRs). Πρόκειται για μονάδες ισχύος 50–300 MW, που κατασκευάζονται εργοστασιακά και μπορούν να ενσωματωθούν με μεγαλύτερη ασφάλεια, μικρότερο κόστος και περιορισμένο περιβαλλοντικό αποτύπωμα.

Η Γαλλία, η Πολωνία, ο Καναδάς, οι ΗΠΑ αλλά και η Ρουμανία ηγούνται της νέας αυτής τάσης, με τα πρώτα εμπορικά έργα να προγραμματίζονται για μετά το 2030. Τα SMRs εκλαμβάνονται ως λύση για την παροχή σταθερής βάσης ισχύος (baseload), ιδίως σε περιοχές με βιομηχανική δραστηριότητα ή και δυσκολία διείσδυσης ΑΠΕ. Την τεχνολογία των SMRs, εξετάζει ακόμη και η χώρα μας όπως αποκάλυψε πρόσφατα ο πρωθυπουργός.

Υδρογόνο: το νέο καύσιμο της βαριάς βιομηχανίας
Το υδρογόνο είναι ίσως το πιο πολυσυζητημένο καύσιμο του μέλλοντος. Ως φορέας ενέργειας, μπορεί να αποθηκεύει πλεονάζουσα πράσινη ηλεκτρική ενέργεια και να αξιοποιείται αργότερα είτε για παραγωγή ρεύματος, είτε για βιομηχανική χρήση. Το «πράσινο υδρογόνο» -που παράγεται μέσω ηλεκτρόλυσης από ΑΠΕ- θεωρείται ιδανικό για την απανθρακοποίηση τομέων όπως η χαλυβουργία, η τσιμεντοβιομηχανία και η ναυτιλία.

Η Ευρώπη έχει ήδη χαράξει στρατηγική για τη δημιουργία διασυνδέσεων υδρογόνου και κοιλάδων υδρογόνου, ενώ η Ελλάδα συμμετέχει σε ευρωπαϊκά projects κοινού ενδιαφέροντος (PCI). Το στοίχημα ωστόσο παραμένει η μείωση του κόστους παραγωγής και η δημιουργία αγοράς που θα απορροφήσει την ποσότητα.

Το ενεργειακό τοπίο του 2035
Η αγορά ενέργειας του 2035 θα είναι ριζικά διαφορετική από τη σημερινή. Ο ηλεκτρισμός θα καταλαμβάνει κυρίαρχο ρόλο, οι ΑΠΕ θα είναι η νέα «κανονικότητα», οι αγορές θα λειτουργούν διασυνδεδεμένα και ψηφιοποιημένα, η αποθήκευση και η ευελιξία θα έχουν μεγαλύτερη αξία από την ίδια την παραγωγή. Το μοντέλο της μονοσήμαντης παραγωγής από λίγες μεγάλες μονάδες αντικαθίσταται από ένα δίκτυο εκατομμυρίων μικρών και έξυπνων μονάδων παραγωγής, αποθήκευσης και κατανάλωσης.

Η ενεργειακή αγορά βρίσκεται στο κατώφλι μιας δεκαετίας όπου θα επανακαθοριστεί όχι μόνο το πώς παράγουμε και καταναλώνουμε, αλλά και το ποιοι είναι οι «παίκτες» της αγοράς. Το μόνο βέβαιο είναι ότι ο χρόνος δεν κυλά πλέον γραμμικά -η επόμενη δεκαετία θα είναι μια εποχή επιταχυνόμενων αλλαγών. Όποιος δεν προσαρμοστεί, κινδυνεύει να μείνει πίσω.