Ο ψηφιακός μετασχηματισμός είναι η κινητήρια δύναμη που επαναπροσδιορίζει τη σύγχρονη βιομηχανία. Ξεκινώντας από την αξιολόγηση του υπάρχοντος τεχνολογικού τοπίου και τον καθορισμό σαφών, εφικτών στόχων, οι επιχειρήσεις μπορούν να προσαρμόσουν τις στρατηγικές τους και να θέσουν προτεραιότητες.

Ο μεταποιητικός τομέας στην Ελλάδα, όπως και πολλά άλλα μέρη του κόσμου, βρίσκεται συνεχώς αντιμέτωπος με προκλήσεις. Η πρόσφατη πανδημία, ο πόλεμος στην Ουκρανία, το υψηλό ενεργειακό κόστος, η προσαρμογή στις απαιτήσεις του Green Deal, αλλά και ο παγκόσμιος ανταγωνισμός μαζί με τις συνεχώς αυξανόμενες απαιτήσεις των πελατών-καταναλωτών, αναγκάζουν την ελληνική μεταποιητική βιομηχανία να καινοτομεί συνεχώς ώστε να προσαρμόζεται στις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες.

Ο Ψηφιακός Μετασχηματισμός (ΨΜ) είναι μια ολοκληρωμένη επιχειρηματική στρατηγική που εφαρμόζεται σε όλες τις βιομηχανίες και έχει ως σκοπό να τις βοηθήσει να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες και να βελτιώσουν τους δείκτες αποτελεσματικότητας. Στον τομέα της μεταποίησης, ο ψηφιακός μετασχηματισμός περιλαμβάνει την αξιοποίηση της τεχνολογίας για την αύξηση των εσόδων, τη μείωση του κόστους, τη βελτίωση της ποιότητας και την αύξηση της ευελιξίας. Η πρόσφατη μελέτη (2024) της EY σε συνεργασία με τον ΣΕΒ αναφέρει ότι το 87% των επιχειρήσεων που μελετήθηκαν έχουν εφαρμόσει δράσεις ψηφιακού μετασχηματισμού.

Σε παρόμοια συμπεράσματα έχουνε καταλήξει και άλλες διεθνείς μελέτες, που αναφέρουν ότι ένα μεγάλο ποσοστό, κοντά στο 90%, των μεγάλων επιχειρήσεων έχουν εφαρμόσει ή εφαρμόζουν κάποιο πρόγραμμα ψηφιακού μετασχηματισμού. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι ο ΨΜ είναι καθολικά αποδεκτός ως μια στρατηγική για τη βελτίωση των επιχειρηματικών δεικτών. Στη συνέχεια θα περιγράψουμε τις βασικές τεχνολογίες ψηφιακού μετασχηματισμού, δράσεις και φορείς για την υλοποίηση έργων ψηφιακού μετασχηματισμού στην Ελληνική Βιομηχανία και τέλος θα αναφέρουμε τις εκτιμήσεις για το επίκεντρο των μελλοντικών δράσεων ψηφιακού μετασχηματισμού.

Τεχνολογίες-κλειδιά στον Ψηφιακό Μετασχηματισμό
Για την υλοποίηση στρατηγικών ΨΜ είναι διαθέσιμες μια σειρά από τεχνολογίες που έχουν γνωρίσει σημαντική ανάπτυξη τα τελευταία δέκα έως δεκαπέντε χρόνια. Οι πιο σημαντικές από αυτές είναι η Ανάλυση Μεγάλου Όγκου Δεδομένων (Big Data Analytics), το Ψηφιακό Δίδυμο (Digital Twin) και η Προσομοίωση, η Εικονική και Επαυξημένη Πραγματικότητα (Virtual and Augmented Reality), η Υπολογιστική Νέφους και Υψηλών Επιδόσεων (Cloud and High Performance Computing), η Προσθετική Κατασκευή (Additive Manufacturing), τα Αυτόνομα Ρομπότ (Autonomous Robots), η Ενοποίηση και η Συνεργατικότητα των Συστημάτων (System Integration and Interoperability), το Βιομηχανικό Διαδίκτυο των Πραγμάτων (Industrial Internet of Things), η Κυβερνοασφάλεια (Cybersecurity) και τέλος η Τεχνητή Νοημοσύνη (Artificial Intelligence).
Ενδεικτικά, μπορούμε να αναφέρουμε ότι η εφαρμογή του IoT και του αυτοματισμού συμβάλει στην βελτίωση των διαδικασιών παραγωγής, οδηγώντας σε αυξημένη απόδοση και μειωμένο χρόνο διακοπής λειτουργίας. Η ανάλυση δεδομένων και η τεχνητή νοημοσύνη διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων, στην πρόβλεψη των αναγκών συντήρησης και στη βελτιστοποίηση των προγραμμάτων παραγωγής. Εξίσου σημαντική είναι η ασφάλεια στον κυβερνοχώρο – η διασφάλιση ότι τα νέα ψηφιακά συστήματα προστατεύονται από απειλές στον κυβερνοχώρο.

Από την αξιολόγηση στην εφαρμογή
Η υλοποίηση ενός επιτυχημένου έργου ψηφιακού μετασχηματισμού περιλαμβάνει πολλά βασικά στάδια. Βασική προϋπόθεση είναι η αξιολόγηση του τρέχοντος τεχνολογικού τοπίου και διεξοδική ανάλυση των υφιστάμενων συστημάτων και διαδικασιών παραγωγής. Το επόμενο βήμα είναι ο καθορισμός σαφών, εφικτών στόχων, ευθυγραμμίζοντας τους στόχους του ΨΜ με το συνολικό μακροπρόθεσμο πλάνο της εταιρείας. Από αυτή τη διαδικασία θα προκύψουν και οι προτεραιότητες για τα έργα προς υλοποίηση.
Η ενσωμάτωση συνήθως ξεκινάει με πιλοτικά προγράμματα που επιτρέπουν στις εταιρείες να δοκιμάσουν νέες τεχνολογίες σε μικρότερη κλίμακα πριν από την πλήρη εφαρμογή. Η ενσωμάτωση αυτών των τεχνολογιών με τα υπάρχοντα συστήματα διασφαλίζει την ομαλή μετάβαση και μπορεί να μεγιστοποιήσει τα οφέλη του ψηφιακού μετασχηματισμού.

Ο Ψηφιακός Μετασχηματισμός δεν αφορά μόνο την τεχνολογία αλλά και τους ανθρώπους. Η εκπαίδευση και η αναβάθμιση του εργατικού δυναμικού είναι ουσιαστικής σημασίας για να διασφαλιστεί ότι μπορούν να χρησιμοποιήσουν αποτελεσματικά τις νέες τεχνολογίες. Επιπλέον, η καλλιέργεια μιας κουλτούρας καινοτομίας εντός του οργανισμού μπορεί να οδηγήσει σε συνεχή βελτίωση και προσαρμογή. Την προσπάθεια ψηφιακού μετασχηματισμού της ελληνικής μεταποιητικής βιομηχανίας συνεπικουρούν διάφοροι οργανισμοί και δράσεις σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Σταχυολογώντας ανάμεσα στις πολλές και αξιόλογες δράσεις και φορείς μπορούμε ενδεικτικά να αναφερθούμε στα εξής:

• Το Εργαστήριο Συστημάτων Παραγωγής και Αυτοματισμού/Laboratory for Manufacturing Systems (LMS) στο Πανεπιστήμιο Πατρών με ιδρυτή τον Καθηγητή κ. Γεώργιο Χρυσολούρη και συντονιστές των επιμέρους τμημάτων τους Αναπληρωτές Καθηγητές κ. Παναγιώτη Σταυρόπουλο και κ. Σωτήρη Μακρή με τους οποίους έχω την τιμή και χαρά να συνεργάζομαι για πολλά χρόνια. Το εργαστήριο έχει αδιάλειπτη παρουσία τα τελευταία 30 και πλέον χρόνια σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο με πολλές εφαρμογές αυτοματισμού, βελτιστοποίησης της παραγωγής και ψηφιακού μετασχηματισμού.
• Το Κέντρο Ικανοτήτων Teaching Factory Competence Center στην Πάτρα που ανάμεσα στα άλλα έχει ως στόχο την παροχή υπηρεσιών εκπαίδευσης σε νέες και προηγμένες τεχνολογίες για την βιομηχανία της μεταποίησης.
• Το νέο (έτος ιδρύσεως 2019) Τμήμα Τεχνολογιών Ψηφιακής Βιομηχανίας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου που στοχεύει στην εκπαίδευση, στην έρευνα και στην ανάπτυξη της 4ης βιομηχανικής επανάστασης.
• Το EIT Manufacturing Region South East με έδρα στην Αθήνα με στόχο την ενίσχυση της ικανότητας καινοτομίας και επιχειρηματικότητας της Ευρωπαϊκής και Ελληνικής Μεταποίησης και την διαμόρφωση ενός ελληνικού οικοσυστήματος καινοτομίας για την μεταποίηση.
• Η Δράση «Ψηφιακός Μετασχηματισμός ΜΜΕ», η οποία υλοποιείται στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας Ελλάδα 2.0 με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και απευθύνεται σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις.
• Το ερευνητικό έργο Greece4.0 που έχει ως κεντρικό στόχο να βοηθήσει την ελληνική μεταποιητική βιομηχανία στον ψηφιακό τους μετασχηματισμό, κάνοντας focus στην πραγματοποίηση και την εφαρμογή έξυπνων πρακτικών στις εγκαταστάσεις παραγωγής τους.

Από την Ψηφιοποίηση στην Τεχνητή Νοημοσύνη
Περίπου στα μέσα της δεκαετίας του 2010 είχα την ευκαιρία να συνομιλήσω με ένα κορυφαίο στέλεχος, σε μια από τις μεγαλύτερες βιομηχανίες στην Ελλάδα, ο οποίος προβληματιζόταν αν το Industry 4.0 έχει πράγματι την δυνατότητα να βελτιώσει την ικανότητα της βιομηχανίας ή είναι απλά ένα διαφημιστικό τέχνασμα, ένα «buzzword», με στόχο την προώθηση των σχετικών τεχνολογιών. Σήμερα, αυτά τα ερωτήματα δεν τίθενται πλέον από τα στελέχη της ελληνικής βιομηχανίας, και ο προβληματισμός αφορά κυρίως την προτεραιοποίση στην υλοποίηση των έργων ΨΜ.
Αυτή η αλλαγή στάσης ως προς την ενσωμάτωση νέων ψηφιακών τεχνολογιών, απεικονίζεται και στη θετική στάση της βιομηχανίας να δοκιμάσει και να υιοθετήσει τις νέες τεχνολογίες Τεχνητής Νοημοσύνης που είναι βασισμένες στη Μηχανική Μάθηση (Machine Learning) και στη Γενετική Τεχνητή Νοημοσύνη (Generative AI). Η πρώτη φάση του ΨΜ είχε ως βασικό σκοπό την ψηφιοποίηση των διαδικασιών, τη συλλογή και συγκέντρωση δεδομένων από την παραγωγή και τη διάθεση αυτών των δεδομένων για ανάλυση και λήψη αποφάσεων. Η δεύτερη φάση, η οποία ωθείται κυρίως από τις εξελίξεις στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης, θα επικεντρωθεί στα οφέλη μέσω μεγαλύτερης αξιοποίησης των δεδομένων που έχουν συγκεντρωθεί στις διάφορες βάσεις δεδομένων των οργανισμών. Εν ολίγοις, η προσδοκία είναι ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη θα λειτουργήσει ως πολλαπλασιαστής της αξίας που έχει δημιουργηθεί από την πρώτη φάση.

Κοιτάζοντας το μέλλον της ελληνικής μεταποίησης, φαίνεται να είναι πολλά υποσχόμενο, υπό την προϋπόθεση ότι οι εταιρείες θα υιοθετήσουν με αποτελεσματικό τρόπο τον Ψηφιακό Μετασχηματισμό και τις σύγχρονες τάσεις, όπως η επαυξημένη πραγματικότητα για εκπαίδευση και συντήρηση, η Τεχνητή Νοημοσύνη για λήψη αποφάσεων, τα αυτόνομα ρομπότ για ευελιξία και άλλες πολλά υποσχόμενες εφαρμογές. Καθώς αυτές οι τεχνολογίες εξελίσσονται, η Ελληνική Βιομηχανία πρέπει να παραμείνει ευέλικτη και έτοιμη να προσαρμοστεί.