Ο Λευτέρης Αυγενάκης, Υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, αναλύει τις πρωτοβουλίες και τις στρατηγικές που υιοθετεί η Ελλάδα για να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις, με όραμα μια πιο βιώσιμη και παραγωγική γεωργία.

Σε μια εποχή όπου η κλιματική αλλαγή απειλεί την ισορροπία των φυσικών πόρων μας και δοκιμάζει την ανθεκτικότητα των αγροτικών κοινοτήτων, η συζήτηση γύρω από τη βιώσιμη ανάπτυξη και διαχείριση των υδατικών πόρων αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη σημασία. Ο Λευτέρης Αυγενάκης, Υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, αναλύει τις πρωτοβουλίες και τις στρατηγικές που υιοθετεί η Ελλάδα για να αντιμετωπίσει αυτές τις προκλήσεις, με όραμα μια πιο βιώσιμη και παραγωγική γεωργία.

Μέσα από τη συνέντευξη που ακολουθεί, ο Υπουργός του ΥπΑΑΤ ξεδιπλώνει το όραμα του Υπουργείου για μια πιο βιώσιμη και παραγωγική γεωργία, επικεντρώνοντας στη σημασία της ορθολογικής χρήσης των υδατικών πόρων, της καινοτομίας και της τεχνολογικής προόδου. Μια συζήτηση που αποκαλύπτει τις προκλήσεις, τις δυνατότητες και τις προοπτικές του ελληνικού αγροτικού τομέα στον 21ο αιώνα.

Πώς σκοπεύει το Υπουργείο να εξισορροπήσει την ανάγκη για άρδευση στη γεωργία, έχοντας ως επιτακτική ανάγκη την εξοικονόμηση υδάτινων πόρων και την προστασία του περιβάλλοντος;

Η αειφόρος και οικονομικά αποτελεσματική χρήση των φυσικών πόρων στη γεωργία αποτελεί διαχρονική στρατηγική του ΥπΑΑΤ. Με δεδομένο δε ότι ο τομέας που πλήττεται περισσότερο από την κλιματική κρίση στην Ελλάδα είναι η γεωργία, οι πολιτικές προσαρμογής στην κλιματική κρίση εστιάζουν σημαντικά στη γεωργία και στους υδατικούς πόρους και έχει ήδη προγραμματιστεί από το ΥπΑΑΤ η υλοποίηση κατάλληλων δράσεων, ώστε να μειωθούν οι αναμενόμενες αρνητικές επιπτώσεις.

Ο προγραμματισμός αυτός αφορά κυρίως σε αξιοποίηση εθνικών και ενωσιακών πόρων για κατασκευή εγγειοβελτιωτικών έργων συμβατών με την ενωσιακή και εθνική πολιτική για τα ύδατα και το περιβάλλον (Σχέδια Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών, Εθνικός Κλιματικός νόμος, κ.ά.). Επίσης, ξεκινώντας από τη Θεσσαλία προχωρούμε στην εκπόνηση master plan και Οργανισμών Διαχείρισης Υδάτων σε περιοχές που αντιμετωπίζουν προβλήματα, όπως η Κρήτη και ίσως αργότερα η Πελοπόννησος και η Δυτική Ελλάδα, με στόχο πάντα την καλύτερη αξιοποίηση των υδατικών πόρων κάθε περιοχής, τη μείωση του κόστους παραγωγής για τους αγρότες, αλλά και την ενίσχυση της αντιπλημμυρικής προστασίας των περιοχών αυτών.

Μπορείτε να συζητήσετε το ρόλο των πρακτικών διαχείρισης των υδάτων στην προώθηση της βιώσιμης γεωργίας στην Ελλάδα και ποιες πρωτοβουλίες υλοποιούνται για την υποστήριξη των γεωργών σε αυτό το πλαίσιο;

Η ορθολογική διαχείριση του νερού είναι κρίσιμη για την εξασφάλιση της βιωσιμότητας της γεωργίας, ιδιαίτερα σε περιοχές που αντιμετωπίζουν προκλήσεις όπως η έλλειψη νερού και οι ξηρασίες, τα οποία είναι συχνά φαινόμενα στην Ελλάδα.
Οι βασικές πρακτικές και στρατηγικές περιλαμβάνουν:
• Εφαρμογή μεθόδων άρδευσης υψηλής απόδοσης και συμβουλευτικής άρδευσης.
• Βελτίωση και συντήρηση των εγγειωβελτιωτικών έργων.
• Ανακύκλωση και Επαναχρησιμοποίηση Νερού.
• Βελτίωση της υγείας του εδάφους που μειώνουν τις ανάγκες άρδευσης και συμβάλλουν σημαντικά στην αποτροπή της ερημοποίησης.
• Ολοκληρωμένη Διαχείριση Υδατικών Πόρων και συνδεδεμένων συστημάτων.
Το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης, μέσω μιας ευρείας δέσμης μέτρων συμβάλλει σημαντικά προς την κατεύθυνση υποστήριξης των παραπάνω.

Μπορείτε να αναφερθείτε σε προγράμματα ή κίνητρα που προσφέρονται στους αγρότες για την υιοθέτηση τεχνικών άρδευσης με αποδοτική χρήση νερού και τη μείωση της χρήσης νερού στη γεωργία;

Δυνατότητες για ιδιωτικές επενδύσεις αποδοτικής χρήσης του αρδευτικού νερού παρέχει στους παραγωγούς μας το πρόγραμμα των σχεδίων βελτίωσης, το οποίο συνιστά το σημαντικότερο χρηματοδοτικό επενδυτικό μέσο της ΚΑΠ για τον εκσυγχρονισμό της γεωργίας και την επιδιωκόμενη πράσινη και ψηφιακή μετάβαση του πρωτογενή τομέα, στο οποίο έχουμε διαθέσει περισσότερα από 850 εκατ. ευρώ την τελευταία τετραετία.
Ταυτόχρονα, για την εξασφάλιση ενός ευνοϊκού επενδυτικού περιβάλλοντος, έχουμε ενεργοποιήσει δύο ευέλικτα χρηματοδοτικά εργαλεία με πόρους του ΠΑΑ, και ειδικότερα:
• Το Ταμείο Εγγυήσεων Αγροτικής Ανάπτυξης (ΤΕΑΑ), το οποίο δημιουργήσαμε σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων και με συνεισφορά 80 εκατ. ευρώ από το ΠΑΑ για επενδύσεις και σε αρδευτικά συστήματα εξοικονόμησης νερού.
• Το Ταμείο Μικρών Δανείων Αγροτικής Επιχειρηματικότητας (Ταμείο Μικροπιστώσεων) με διαχειριστή την Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα και με συνεισφορά 61,5 εκατ. ευρώ από το ΠΑΑ. Μέσω του Ταμείου παρέχονται δάνεια ύψους έως 25.000 ευρώ σε γεωργούς για την πραγματοποίηση επενδύσεων, αλλά και για κεφάλαιο κίνησης.

Ποια μέτρα λαμβάνονται για τη διασφάλιση της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας του ελληνικού γεωργικού τομέα ενόψει προκλήσεων όπως η λειψυδρία και η κλιματική αλλαγή; Κινούμαστε σε δύο επίπεδα: Σε πολιτικό, αλλά και σε τεχνοκρατικό.

Κινητοποιήσαμε το σύνολο των Μεσογειακών χωρών της ΕΕ μέσα από την ομάδα EUMED – 9. Είμαστε οι χώρες που βιώνουμε τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης. Και για το λόγο αυτό οφείλουμε –και το πράττουμε– να αναζητήσουμε λύσεις μόνιμες και ρεαλιστικές. Ήδη η ΕΕ κατανοεί το πρόβλημα και αντιμετωπίζει θετικά τις προτάσεις μας. Στην προσπάθεια αυτή, η Ελλάδα πρωτοστατεί.

Αλλά και σε τεχνοκρατικό επίπεδο προχωρούμε με συστηματικά βήματα. Το καλοκαίρι του 2023, με απόφασή μου συστάθηκε Ομάδας Εργασίας με αντικείμενο την εξέταση του κινδύνου της ξηρασίας στον αγροτικό τομέα, προκειμένου να ληφθούν τα δέοντα μέτρα. Δεν διαπιστώθηκαν σημαντικής έντασης και έκτασης επεισόδια ξηρασίας. Επισημάνθηκαν όμως κρίσιμα σημεία που αφορούν στην εν γένει ευάλωτη κατάσταση της χώρας μας στην ξηρασία, λόγω των ιδιαίτερων κλιματικών και γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών και ποικιλομορφίας της, με αποτέλεσμα να κρίνεται ουσιαστικής σημασίας η διαμόρφωση συγκεκριμένου πλαισίου προληπτικού σχεδιασμού, περιλαμβάνοντας τη συστηματική παρακολούθηση της εξέλιξης του φαινομένου της ξηρασίας και των επιπτώσεών του, ιδίως στον αγροτικό τομέα.

Μπορείτε να συζητήσετε τυχόν σχέδια ή πρωτοβουλίες που αποσκοπούν στη βελτίωση των υποδομών άρδευσης στις αγροτικές περιοχές, όπως η κατασκευή εγκαταστάσεων αποθήκευσης νερού ή η αποκατάσταση αρδευτικών συστημάτων;

Στο εθνικό Σχέδιο Δράσης (ΕΣΔ) 2024 του ΥπΑΑΤ περιγράφεται ο συνολικός προγραμματισμός του υπουργείου για χρηματοδότηση υποδομών άρδευσης μέσω εθνικών και ενωσιακών πόρων.
Στις αρχές του 2024 ενεργοποιήθηκε για δεύτερη φορά η δράση 4.3.1. του ΠΑΑ 2014-2020 με προϋπολογισμό €124 εκατ. για χρηματοδότηση μεγάλων εγγειοβελτιωτικών έργων.
Επιπλέον, εντός του έτους αναμένεται να δημοσιευτεί η πρόσκληση της παρέμβασης Π3-73-1.1 «Έργα υποδομών εγγείων βελτιώσεων» του ΣΣΚΑΠ 2023-2027, με εκτιμώμενο προϋπολογισμό περίπου 300 εκατ. ευρώ.

Σε ό,τι αφορά στους εθνικούς πόρους, επισημαίνεται ότι το Τομεακό Πρόγραμμα Ανάπτυξης 2021-2025 του ΥπΑΑΤ εστιάζει στη βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη και ειδικότερα παραχωρεί το μεγαλύτερο μέρος των οικονομικών πόρων του (23 εκατ. από τα 28 εκατ. του διαθέσιμου προϋπολογισμού) στις υποδομές διαχείρισης του αρδευτικού νερού.
Τέλος, μέσα από το πρόγραμμα «Ύδωρ 2.0» που αντλεί πόρους από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, αναμένεται να κινητροδοτηθούν κονδύλια άνω των 4 δισ. ευρώ για μεγάλα έργα στον τομέα της άρδευσης. Σημειώνεται ότι από το 2022 μέχρι και σήμερα 6 μεγάλα αρδευτικά έργα σε όλη την επικράτεια έχουν ήδη ενταχθεί για χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.

Πώς υποστηρίζει το Υπουργείο την έρευνα και την καινοτομία στον τομέα της διαχείρισης των υδάτων και των γεωργικών πρακτικών για την ενίσχυση της αποδοτικότητας και της παραγωγικότητας του νερού στις αγροτικές περιοχές;

Η υποστήριξη του Υπουργείου για την έρευνα και την καινοτομία στη διαχείριση των υδάτων και τις βιώσιμες γεωργικές πρακτικές περιλαμβάνει μια πολυεπίπεδη προσέγγιση, η οποία εκφράζεται κυρίως μέσω του Μέτρου 16 «Συνεργασία» του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης και των σχετικών υπομέτρων. πιο συγκεκριμένα μέσω των Υπομέτρων:
• 16.1 – 16.2 – Ιδρυση και λειτουργία επιχειρησιακών ομάδων των ΕΣΚ για την παραγωγικότητα και τη βιωσιμότητα της γεωργίας.
• 16.1-16.5 – Συνεργασία για περιβαλλοντικά έργα, περιβαλλοντικές πρακτικές και δράσεις για κλιματική αλλαγή και τις τρέχουσες περιβαλλοντικές πρακτικές.

Ενδεικτικά αναφέρουμε παρακάτω τρία έργα του ΠΑΑ σχετικά με τη διαχείριση νερού στη δενδροκομία, που υλοποιούνται στο Ινστιτούτο Ελιάς Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ.
1. «Πρωτόκολλο γεωργικών πρακτικών στην ελαιοκαλλιέργεια νησιωτικών περιοχών για την αποδοτικότερη χρήση νερού και την αντιμετώπιση της μειωμένης παραγωγικότητας» .
2. «Ολοκληρωμένο σύστημα άρδευσης ακριβείας και προστασίας των καλλιεργειών σε συνθήκες κλιματικής αλλαγής και μειωμένης διαθεσιμότητας υδατικών πόρων».
3. «Εξοικονόμηση ύδατος άρδευσης μέσω αισθητήρων και λογισμικού έξυπνης γεωργίας» .

Πώς το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων συνεργάζεται με τις τοπικές κοινότητες και τους ενδιαφερόμενους φορείς για να διασφαλίσει ότι οι πολιτικές και τα προγράμματα διαχείρισης των υδάτων είναι προσαρμοσμένα στις συγκεκριμένες ανάγκες και προτεραιότητές τους;

Το ευρύτερο πλαίσιο διαχείρισης των υδάτων στη χώρα βρίσκεται υπό την εποπτεία του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, σε συνεργασία με τους κατά περίπτωση συναρμόδιους φορείς. Το ΥπΑΑΤ έχει τη θεσμική εποπτεία θεμάτων που άπτονται στην παροχή υπηρεσιών ύδατος από συλλογικά δίκτυα για την εξυπηρέτηση των αρδευτικών αναγκών της αγροτικής παραγωγής. Ειδικότερα, η διαχείριση των περισσότερων συλλογικών δικτύων γίνεται από τους Οργανισμούς Εγγείων Βελτιώσεων (ΟΕΒ), οι οποίοι είναι αυτοδιοικούμενοι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί κοινής ωφέλειας που εποπτεύονται από τις υπηρεσίες της Περιφέρειας στην οποία βρίσκονται. Δυστυχώς η πλειονότητα των ΤΟΕΒ χρωστά στη ΔΕΗ περί τα 87 εκατ. ευρώ. Με παρέμβαση της κυβέρνησης γίνεται 10ετής ρύθμιση των συγκεκριμένων χρεών προς τη ΔΕΗ με μηδενικό επιτόκιο, ενώ τα 8 εκατ. ευρώ εξ αυτών που αφορούν τους ΤΟΕΒ της Θεσσαλίας, καλύπτονται σε ποσοστό75% από το κράτος.

Το σημερινό σύστημα με τους ΤΟΕΒ χρονολογείται από το 1958, οπότε ιδρύθηκαν με Βασιλικό Διάταγμα. Καταλαβαίνετε ότι ήλθε η ώρα να αποκτήσει, επιτέλους, η χώρα πολιτική στη διαχείριση των υδάτων. Ζήτημα στο οποίο το ΥΠΑΑΤ έχει κυρίαρχο ρόλο λόγω της άρδευσης.
Το μέλλον βρίσκεται στην ενιαία διαχείριση νερού μέσα από έναν ολιστικό σχεδιασμό ώστε να αντιμετωπισθεί ο σημερινός κατακερματισμός αρμοδιοτήτων. Το νέο μοντέλο ξεκινάει από τη Θεσσαλία, με τον Οργανισμό Διαχείρισης Υδάτων Θεσσαλίας και ακολουθούν Κρήτη, Πελοπόννησος και Δυτική Ελλάδα με στόχο τη σταδιακή εφαρμογή του σε ολόκληρη τη χώρα.