Η υιοθέτηση τεχνολογιών αιχμής από τις βιομηχανικές επιχειρήσεις φέρνει ριζικές αλλαγες στην αλληλεπίδραση μεταξύ των εργαζομένων και στον τρόπο διοίκησης. Για να μπορέσει να λειτουργήσει αρμονικά η επιχείρηση, θα πρέπει να υπάρχει λεπτομερής σχεδιασμός εκ των προτέρων και σαφής καθορισμός των καθηκόντων και των περιορισμών του κάθε παράγοντα της εργασίας.
«Ηγείσαι των αλλαγών και τις δημιουργείς ή ακολουθείς τις αλλαγές ή περιμένεις απλά να σε αλλάξουν». To σχόλιο της Ρένας Μπαρδάνη, Προέδρου του ΔΣ του ΕΛΙΝΥΑΕ, είναι πιο επίκαιρο από ποτέ, ιδιαίτερα αν λάβουμε υπόψιν ότι ζούμε πλέον σε έναν εντελώς διαφορετικό, διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο εργασίας.
Η Υγεία και Ασφάλεια στην Εργασία (ΥΑΕ) στη μεταποίηση έχει διανύσει πολύ δρόμο από τις πρώτες ημέρες της εκβιομηχάνισης. Με ρίζες που ανάγονται στον 19ο αιώνα, αυτή η κρίσιμη πτυχή της ευημερίας των εργαζομένων έχει εξελιχθεί σημαντικά και έχει καταστεί ακρογωνιαίος λίθος των σύγχρονων πρακτικών της μεταποίησης.
Η Βιομηχανική Επανάσταση σηματοδότησε μια καμπή στην ανθρώπινη ιστορία, μετατρέποντας τις αγροτικές κοινωνίες σε βιομηχανικές δυνάμεις. Ωστόσο, η περίοδος αυτή επέφερε πολυάριθμες προκλήσεις, όπως άθλιες συνθήκες εργασίας και εκτεταμένα ατυχήματα. Τα εργοστάσια δεν διέθεταν βασικά μέτρα ασφαλείας, με αποτέλεσμα την υψηλή συχνότητα τραυματισμών και θανάτων.
Καθώς προχωρούσε ο 19ος αιώνας, οι εργαζόμενοι άρχισαν να οργανώνονται και να υποστηρίζουν τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας. Τα εργατικά συνδικάτα έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην άσκηση πίεσης στους εργοδότες και τις κυβερνήσεις για την εφαρμογή κανονισμών ασφαλείας. Βασικά ορόσημα ήταν το Factory Act του 1833 στο Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίο περιόρισε την παιδική εργασία και καθόρισε όρια ωρών εργασίας.
Φτάνοντας στο σήμερα, και καθώς οι διαδικασίες παραγωγής έγιναν πιο εξελιγμένες με την έλευση της αυτοματοποίησης και της ρομποτικής, προέκυψαν νέες προκλήσεις για την ασφάλεια. Οι πρακτικές ΥΑΕ εξελίχθηκαν ώστε να ενσωματώσουν προγράμματα κατάρτισης των εργαζομένων για την ασφαλή λειτουργία και συντήρηση προηγμένων μηχανημάτων. Επιπλέον, τα πρωτόκολλα ασφαλείας προσαρμόστηκαν ώστε να ανταποκρίνονται στους μοναδικούς κινδύνους, που συνδέονται με τα αυτοματοποιημένα περιβάλλοντα παραγωγής.
Τεχνολογικές εξελίξεις και αυτοματοποίηση
Η εποχή του Industry 4.0, αποτελεί ένα νέο όρο, ο οποίος έχει εισαχθεί την τελευταία δεκαετία κατά κύριο λόγο. Αποτελεί ήδη πραγματικότητα για αρκετές επιχειρήσεις και θα βρίσκεται στο επίκεντρο για πολλές περισσότερες τα επόμενα χρόνια. Είναι το νέο πρότυπο παραγωγής που βασίζεται στην ευρεία χρήση ψηφιακών τεχνολογιών, που έχει ισχυρό αντίκτυπο στην εργασία και τους εργαζομένους και αναφέρεται γενικότερα στο σύνολο των δραστηριοτήτων που έχει μια επιχείρηση, από την προμήθεια των πρώτων υλών και τη διαχείριση των προμηθευτών, μέχρι την υποστήριξη των πελατών. Τεχνολογίες αιχμής όπως Τεχνητή Νοημοσύνη, Big data, Internet of Things, εικονική πραγματικότητα και η ασφάλεια στον κυβερνοχώρο, δημιουργoύν τεράστιες ευκαιρίες οικονομικής ανάπτυξης και βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου.
Η εστίαση στις καινοτομίες
Σύμφωνα με τον Δρ. Στέργιο Νάρη, Μηχανολόγο – Μηχανικό του ΕΛΙΝΥΑΕ και υπεύθυνο του παραρτήματος Βόλου, η βιβλιογραφία αλλά και η ειδησεογραφία που αναφέρεται στο Industry 4.0, συνήθως εστιάζει στις καινοτομίες που επιφέρει στη διαδικασία παραγωγής, με στόχο να δοθεί έμφαση σε στοιχεία όπως η σημαντική αύξηση της ταχύτητας και του όγκου παραγωγής, η βελτίωση της εποπτικής εικόνας των διαδικασιών και η άμεση πληροφόρηση, με αποτέλεσμα η επίπτωση των μεταβολών λόγω της εισαγωγής της νέας τεχνολογίας σε θέματα υγείας και ασφάλειας (ΥΑΕ), να λαμβάνει πολύ λιγότερη προσοχή. Γενικότερα, σε όλες τις σημαντικές τεχνολογικές μεταβολές, οι συνέπειες σε θέματα ΥΑΕ διαπιστώνονται μετά την εφαρμογή των τεχνολογιών αυτών και μάλιστα πολλές φορές με σημαντική χρονική υστέρηση, γεγονός βέβαια φυσιολογικό, καθώς δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί το σύνολο των επιπτώσεων εκ των προτέρων. «Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχει σοβαρή πιθανότητα ανάδειξης νέων κινδύνων, οι οποίοι μάλιστα δεν είναι εφικτό σε μεγάλο βαθμό να αντιμετωπιστούν με τα υπάρχοντα εργαλεία, εξακολουθεί να υπάρχει τεράστιο ερευνητικό κενό στο αντικείμενο, καθώς ελάχιστες εργασίες έχουν δημοσιευθεί με ουσιαστικό αντίκρισμα», σημειώνει ο κ. Νάρης.
Η τεχνολογία στη βελτίωση των συνθηκών ΥΑΕ
Οι επιπτώσεις της εισαγωγής τεχνολογιών που σχετίζονται με το Industry 4.0 στην Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία είναι ακόμη, εν πολλοίς, αχαρτογράφητες. «Ήδη καταγράφονται ενδείξεις αρνητικών καταστάσεων όπως αυξημένο στρες, ένταση μυοσκελετικών προβλημάτων και αύξηση ψυχοκοινωνικών κινδύνων, που οφείλονται για παράδειγμα στην ανάγκη προσαρμογής στα νέα καθήκοντα, τη γνωστική προσαρμογή ή την αίσθηση διαρκούς επιτήρησης», σημειώνει η Ρένα Μπαρδάνη. Παρ’όλα αυτά, οι εφαρμογές τέτοιων τεχνολογιών δημιουργούν σημαντικές ελπίδες πρωτίστως για θετικές επιπτώσεις στον εν λόγω τομέα. Ενδεικτικά, αναφέρει το ασφαλέστερο εργασιακό περιβάλλον, τους υγιέστερους εργαζόμενους και το μετριασμό των επαγγελματικών κινδύνων. Επιπλέον, τονίζει ότι η επαυξημένη ή εικονική πραγματικότητα μπορεί να βοηθήσει τους εργαζόμενους να εκπαιδευτούν σε ένα προσομοιωμένο περιβάλλον για την αντιμετώπιση κρίσιμων καταστάσεων. Επίσης, τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (GIS), ο Σχεδιασμός με τη βοήθεια υπολογιστή 4D, η Μοντελοποίηση Πληροφοριών Κτιρίων (BIM), οι τεχνολογίες ανίχνευσης/προειδοποίησης μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη βελτίωση της ασφάλειας στους χώρους εργασίας, η ανάπτυξη ρομπότ με επίγνωση της ασφάλειας μπορεί να συμβάλλει στην αναγνώριση ενεργειών που προκαλούν τραυματισμό ή απειλούν την ασφάλεια των εργαζομένων.
Από την πλευρά του, ο Στέργιος Νάρης στέκεται και αυτός στις δυνατότητες που προσφέρονται από τη χρήση ρομποτικών συστημάτων για την πραγματοποίηση επικίνδυνων εργασιών, όπως εργασία σε ύψος, μεταφορά επικίνδυνων φορτίων, εργασίες σε περιορισμένους χώρους, ενώ δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο θέμα της πρόληψης, μέσω των επαναστατικών δυνατοτήτων που προκύπτουν από την υιοθέτηση και χρήση συστημάτων IoT, που επιτρέπουν την σε πραγματικό χρόνο παρακολούθηση και πρόληψη δυσλειτουργιών του εξοπλισμού, καθώς και αντίστοιχων δικτύων μέσω εντοπισμού εν δυνάμει επικίνδυνων καταστάσεων υγείας διαμέσω της παρακολούθησης βιολογικών παραμέτρων του προσωπικού. Τα βασικότερα προβλήματα που φαίνεται να προκύπτουν από τη δική του οπτική, έγκεινται σε βλάβες στην όραση, πνευματική κόπωση, σε προβλήματα λόγω της στατικής εργασίας, στην έκθεση σε άγνωστα σωματίδια λόγω παρουσίας ρομποτικών συστημάτων και υλικών νανοτεχνολογίας, ενώ κάνει ιδιαίτερη μνεία στους ψυχοκοινωνικούς κινδύνους, στους οποίους αναφερθήκαμε παραπάνω.
Η επίπονη διαδικασία της προσαρμογής στα νέα δεδομένα
Όταν οι αλλαγές είναι ριζικές στην οργάνωση μιας επιχείρησης, η οποία προβαίνει σε σημαντική τεχνολογική αναβάθμιση της λειτουργίας της, η προσαρμογή αποτελεί μια ιδιαίτερα επίπονη διαδικασία. Σε αυτό το συμπέρασμα καταλήγει ο κ. Νάρης, το οποίο αποτελεί επιστέγασμα της εμπειρίας του. Οι περιορισμοί που αναδύονται πολλές φορές απαιτούν σημαντικές προσαρμογές, ενώ δεν είναι και σωστά αξιολογημένες από τη φάση του σχεδιασμού. Για παράδειγμα, η πολυπλοκότητα των συστημάτων και οι απαιτήσεις σε επίπεδο γνώσεων τόσο χειρισμού όσο και συντήρησης, ενδέχεται να μην συμπίπτουν με τις δυνατότητες του υπάρχοντος προσωπικού.
Θεωρητικά, μέσω διαδικασιών κατάρτισης θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί σε κάποιο βαθμό το πρόβλημα, όμως παράγοντες όπως η ηλικιακή κατανομή ή το γνωστικό υπόβαθρο τμήματος του προσωπικού ενδέχεται να δυσχεράνει σημαντικά τη διαδικασία και να μην επιτρέψει το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Αλλαγές στη νοοτροπία
Θα πρέπει να γίνει αντιληπτό, από το σύνολο των συμμετεχόντων, ότι η όλη διαδικασία δεν αφορά μόνο μια τυπική μεταβολή σε κάποιες θέσεις εργασίας όπως ο χειρισμός ενός πιο σύγχρονου μηχανήματος ή η αύξηση της διαδραστικότητας μεταξύ μηχανήματος και ανθρώπου. Οι αλλαγές που εμπεριέχονται στον όρο «Βιομηχανία 4.0» επιφέρουν αλλαγές στην όλη νοοτροπία, στο είδος των εργασιών και στον τρόπο κατανομής τους, στην αλληλεπίδραση μεταξύ των εργαζομένων, τον τρόπο διοίκησης και στις μεθόδους μεταφοράς της πληροφορίας. Για να μπορέσει να λειτουργήσει το σχήμα θα πρέπει να υπάρχει λεπτομερής σχεδιασμός εκ των προτέρων και σαφής καθορισμός των καθηκόντων και των περιορισμών του κάθε παράγοντα της εργασίας.
Αλλαγές σε επίπεδο σχεδιασμού
Στο επίπεδο του σχεδιασμού, θα πρέπει να αναφερθεί ότι αυτός είναι πιο δύσκολος στην περίπτωση που υπάρχει ενσωμάτωση συστημάτων σε υπάρχουσα παραγωγική διαδικασία και όχι υλοποίηση μια εγκατάστασης εξ’ αρχής. Είναι προφανές ότι ο υπάρχον εξοπλισμός της κάθε επιχείρησης δεν μπορεί να απαξιωθεί ενώ τίθενται και θέματα κόστους επένδυσης. Όμως η ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών σε υπάρχουσα δομή και εξοπλισμό, θέτει περιορισμούς ενώ υπεισέρχονται και αβεβαιότητες όπως η κατάσταση του εξοπλισμού, η συμβατότητά του με τα νέα συστήματα και άλλα. Αντίστοιχα, η πιθανότητα σφαλμάτων των εγκαθισταμένων συστημάτων τόσο σε επίπεδο εξοπλισμού όσο -και κυρίως- σε επίπεδο λογισμικού, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν και να υπάρχουν δικλείδες ασφαλείας, ιδιαίτερα όταν εφαρμόζονται τεχνικές μηχανικής μάθησης και τεχνητής νοημοσύνης.
Ανάγκες και προϋποθέσεις
Συμπερασματικά, και οι δύο εκπρόσωποι του ΕΛΙΝΥΑΕ στέκονται στη σημασία που έχει το νομοθετικό πλαίσιο να ακολουθεί τις τεχνολογικές αλλαγές με την ελάχιστη δυνατή χρονική υστέρηση και να ανταποκρίνεται στις συντελούμενες αλλαγές, καθώς η δυνατότητά του να εξελίσσεται αποτελεί συστατικό στοιχείο επιτυχούς πορείας, τόσο για την οικονομική ανάπτυξη όσο και την κοινωνική συνοχή. Επιπρόσθετα, ο κ. Νάρης κάνει ειδική αναφορά στο κρίσιμο κομμάτι της ανάπτυξης προτύπων σε σχέση με τις αναπτυσσόμενες τεχνολογίες, της εφαρμογής αυτών και της αλληλεπίδρασής τους με τον άνθρωπο, για να καταλήξει ότι αποτελεί κρίσιμη προϋπόθεση για την σωστή λειτουργία των συστημάτων, την διαλειτουργικότητα και την αξιοπιστία τους.
Η κα. Μπαρδάνη τονίζει ότι τα μέσα για να αξιοποιήσει κανείς τις αλλαγές που προϋποθέτει η νέα αυτή εποχή του ψηφιακού μετασχηματισμού, απαιτούν περισσότερο από ποτέ, συνεχή προβλεπτικότητα, τα θέματα Επαγγελματικής Υγείας και Ασφάλειας να είναι ιδιαίτερα δυναμικά και μια ισχυρή κουλτούρα Επαγγελματικής Υγείας και Ασφάλειας, όπου το δικαίωμα σε ένα ασφαλές και υγιές εργασιακό περιβάλλον εκτιμάται και προωθείται, τόσο από τη διοίκηση όσο και από τους εργαζόμενους.
Ioniki: H πρόληψη είναι η καλύτερη αντιμετώπιση για μηδενισμό ατυχημάτων
Στέφανος Γουγούσης, Τεχνικός Διευθυντής & Υγιεινής και Ασφάλειας Εργασίας
Η ολιστική διαχείριση της Ασφάλειας και της Υγείας απαρτίζεται από τρεις πυλώνες. Ο πρώτος αφορά την υγεία και την ευεξία των εργαζομένων που κρίνεται σημαντική, αφού η ευεξία στον χώρο εργασίας, δεν είναι απλώς μία επένδυση για τους ίδιους τους εργαζόμενους αλλά και για την επιχείρηση. Ο δεύτερος πυλώνας είναι η επιχειρησιακή αριστεία και βιωσιμότητα ενώ ο τρίτος η διαμόρφωση και τήρηση της νομοθεσίας.
Στην Ioniki, έχουμε υιοθετήσει πληθώρα εφαρμογών με τη χρήση νέων τεχνολογιών αυτοματισμού, οι οποίες λειτουργούν με όλες τις ασφαλιστικές διατάξεις για προστασία των εργαζομένων. Έτσι, πετυχαίνουμε βέλτιστη παραγωγικότητα με γνώμονα το «Safety First». Οι δράσεις μας στον τομέα της Υγιεινής και Ασφάλειας, είναι η άρτια εκπαίδευση στους νεοεισερχόμενους εργαζόμενους και αποτελεί το σημαντικότερο κομμάτι για εμάς. Πιστεύουμε ότι η πρόληψη είναι η καλύτερη αντιμετώπιση για τον μηδενισμό των εργατικών ατυχημάτων και στόχος μας είναι η εξάλειψή τους. Το όραμά μας για μηδενικά ατυχήματα βασίζεται στο γεγονός ότι όλα τα ατυχήματα μπορούν να αποτραπούν με εφαρμογή των κατάλληλων μέτρων προστασίας. Μερικά ενδεικτικά μέτρα πρόληψης που λαμβάνουμε είναι: καθιέρωση πολιτικής ασφάλειας εργασίας, εγχειρίδια ασφάλειας εργασίας, πινακίδες σημάνσεων και μέσα πληροφόρησης, κίνητρα και θετικές ενισχύσεις, συνεχής διαδικασία προσδιορισμού και διόρθωσης των κινδύνων στο χώρο εργοστασίου, ενημερώσεις και εκπαιδεύσεις των εργαζομένων της εταιρείας σε θέματα Υγιεινής και Ασφάλειας εργασίας, εστιάζοντας στην εκπαίδευση, σύμφωνα με τη γραπτή εκτίμηση επαγγελματικού κίνδυνου ανά θέση εργασίας και τέλος δέσμευση της διοίκησης για τήρηση των πρακτικών που εφαρμόζονται.
Η τεχνολογία στον τομέα της Υγιεινής και Ασφάλειας, φέρει θετικά αποτελέσματα στην πρόληψη και αντιμετώπιση εργατικών ατυχημάτων και επαγγελματικών ασθενειών. Παράλληλα, η νομοθεσία επιβάλλει υποχρεωτικά να διασφαλίζεται η συμμετοχή, η ενημέρωση, η καθοδήγηση, η κατάρτιση κι η διαβούλευση στον τομέα της Υγιεινής και Ασφάλειας. Ωστόσο, η πλήρης συμμετοχή δεν περιορίζεται μόνο στην διαβούλευση, διότι οι εργαζόμενοι πρέπει να συμμετέχουν στην διαδικασία λήψης αποφάσεων, εκφράζοντας τις ανησυχίες και τις απόψεις τους. Τέλος, κρίνεται αναγκαίο να ιεραρχούνται οι κίνδυνοι για ομαλή λειτουργία των δράσεων παρακολούθησης μαζί με τη σύνταξη και την εφαρμογή των απαραίτητων διαδικασιών κάθε τμήματος του εργοστασίου.
ΤΙΤΑΝ: Η ασφάλεια ξεκινάει και τελειώνει στον άνθρωπο
Θάνος Μπαλφούσιας, Διευθυντής Υγείας και Ασφάλειας Ελλάδος, ΤΙΤΑΝ
Η Ασφάλεια και Υγεία στο χώρο εργασίας δεν αφορά μόνο την αυτονόητη συμμόρφωση με τη νομοθεσία και δε συνιστά απλά ένα διοικητικό καθήκον. Σε μεγάλο βαθμό, η επιτυχία μίας εταιρείας εξαρτάται και από την ασφάλεια και τη φροντίδα της υγείας των ανθρώπων της. Γι’ αυτό και αποτελεί τμήμα ζωτικής σημασίας της ορθής επιχειρηματικής διαχείρισης και πεδίο, στο οποίο οι εταιρείες οφείλουν να επενδύουν. Στον Τιτάνα, η εμπειρία 120 και πλέον χρονών, μας έχει διδάξει ότι η ολοκληρωμένη προσέγγιση με στόχο τη συνεχή βελτίωση της ασφάλειας και της υγείας σε ένα εργασιακό περιβάλλον ξεκινάει και τελειώνει στον άνθρωπο. Στον κάθε εργαζόμενο, στον κάθε συνεργάτη που εκπαιδεύεται ώστε να αναγνωρίζει τους κινδύνους σε κάθε φάση της εργασίας του και που με την ενεργή συμμετοχή του βοηθά στη δημιουργία και διατήρηση ενός ασφαλούς εργασιακού περιβάλλοντος. Για την επίτευξη και εξασφάλιση της ασφάλειας και υγείας σήμερα, έχουν αναπτυχθεί συστήματα, εφαρμογές και διαδικασίες, ενώ με τη βοήθεια της Τεχνολογίας και των εξειδικευμένων εφαρμογών της αυτή η φροντίδα γίνεται «ευκολότερη» και αποτελεσματικότερη.
Μερικά παραδείγματα τέτοιων πρωτοβουλιών του Τιτάνα:
• Εκπαιδεύσεις με τη βοήθεια Virtual Reality για κατανόηση συνθηκών λειτουργίας μηχανήματων και εργασιών συντήρησής τους.
• Ψηφιοποίηση διαδικασιών Υγείας και Ασφάλειας.
• Εγκατάσταση συστήματος Τεχνητής Νοημοσύνης για ανίχνευση χρήσης Μέσων Ατομικής Προστασίας.
• Δημιουργία smart watch applications για lone workers.
• Ψηφιοποίηση/Digitization βασικών καθημερινών διεργασιών (π.χ. Απομόνωση μηχανήματος από ανεπιθύμητη εκκίνηση – LOTOTO).
• Εγκατάσταση GPS και συστήματος τηλεματικής στα οχήματα της εταιρείας.
Οι νέες τεχνολογίες, σε συνδυασμό με τη συνεχή εκπαίδευση/ενημέρωση των εργαζομένων και τις διαρκείς επιθεωρήσεις και παροτρύνσεις στο χώρο εργασίας, μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για τη συνεχή βελτίωση της ασφάλειας και παράλληλα να καταστήσουν μια βαριά βιομηχανία ελκυστική στους νέους μηχανικούς.
