Οι εξαγγελίες ήταν πάντα μεγαλόσχημες και οι στόχοι ιδιαίτερα φιλόδοξοι, δίχως ωστόσο ποτέ να υλοποιούνται, έστω και κατά προσέγγιση. Τα τελευταία χρόνια όμως, η πίεση είναι πολύ μεγαλύτερη από ότι στο παρελθόν. Κάθε χρόνο, ο κρατικός προϋπολογισμός επιβαρύνεται με συνολικά 18 εκατομμύρια ευρώ (10,4 εκατ. ευρώ για τις παράνομες χωματερές και 7,6 για την κακοδιαχείριση βιομηχανικών αποβλήτων), μετά από απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Επίσης, η Ελλάδα έχει την τελευταία ευκαιρία για να αξιοποιήσει περίπου 700 εκατομμύρια ευρώ από το ευρωπαϊκό χρηματοδοτικό πρόγραμμα της περιόδου 2014 – 2020, που εκπνέει. Πρόκειται για χρήματα που προορίζονται αποκλειστικά και μόνο για τη διαχείριση των απορριμμάτων και τα οποία θα «χαθούν» εάν δεν υπάρξει η κατάλληλη αξιοποίησή τους. Το μεγαλύτερο μέρος των πιέσεων όμως, προέρχεται από την ίδια την αγορά. Οι μεγαλύτεροι κατασκευαστικοί Όμιλοι της Ελλάδας μαζί με τις ισχυρότερες βιομηχανίες, αλλά και μικρότερους επιμέρους «παίκτες» από μια μακρά σειρά άλλων επενδυτικών κλάδων δείχνουν να έχουν αντιληφθεί ότι πλέον η περιβαλλοντική αναγκαιότητα συμβαδίζει με την επενδυτική ευκαιρία. Η χώρα μας, στον τομέα της διαχείρισης των πάσης φύσεως αποβλήτων, έχει κάνει ελάχιστη πρόοδο εδώ και δεκαετίες. Συνεπώς, η έναρξη της δραστηριότητας στην κατασκευή και τη λειτουργία των σχετικών και σύγχρονων υποδομών μπορεί να σηματοδοτήσει τη δημιουργία ενός ολοκληρωτικά καινούργιου τομέα επιχειρηματικής δραστηριότητας στην Ελλάδα.
ΣΤΟ ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΟ ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ
Οι βάσεις για τον νέο τρόπο διαχείρισης των απορριμμάτων τίθενται από το νέο Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων, η διαβούλευση για το οποίο ολοκληρώθηκε στα τέλη του Αυγούστου. «Στη διαχείριση των απορριμμάτων βρισκόμαστε ακόμα στον 19ο αιώνα! Γι’ αυτό και προσπαθούμε να κάνουμε σε 4 χρόνια ό,τι δεν έγινε σε δεκαετίες. Με τον οδικό χάρτη του νέου ΕΣΔΑ διαμορφώνουμε το κατάλληλο πλαίσιο –υιοθετώντας καλές ευρωπαϊκές πρακτικές- για μια σύγχρονη και ορθολογική διαχείριση των απορριμμάτων, ώστε να καλύψουμε το χαμένο έδαφος το ταχύτερο δυνατό. Θέλουμε να κάνουμε άλμα στην ανακύκλωση. Επιβάλλεται να πάψουμε να είμαστε ουραγοί σε αυτά τα ζητήματα, όχι μόνο για να είμαστε συνεπείς στις υποχρεώσεις μας έναντι στην ΕΕ αλλά και για να προστατεύσουμε το περιβάλλον», έχει δηλώσει για το νέο σχέδιο ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Κωστής Χατζηδάκης.
Το νέο ΕΣΔΑ αναμένεται να ψηφιστεί στη Βουλή εντός του Σεπτεμβρίου, θέτοντας ξανά σημαντικούς και φιλόδοξους στόχους, οι οποίοι όμως, αυτή τη φορά έχουν περισσότερες πιθανότητες να υλοποιηθούν. Μόλις το Εθνικό Σχέδιο για τα απορρίμματα γίνει νόμος του κράτους, θα ξεκινήσει η αντίστροφη μέτρηση για το κλείσιμο όλων των χωματερών, ώστε τα απόβλητα που παράγονται στην Ελλάδα να σταματήσουν να διατίθενται ανεξέλεγκτα στο περιβάλλον μέχρι το 2022. Παράλληλα, το ποσοστό των απορριμμάτων που θα διατίθεται σε ΧΥΤΑ πρόκειται να μειωθεί σταδιακά, αρχής γενομένης από το 2021, ώστε να φτάσει στο 10% επί του συνόλου των απορριμμάτων μέχρι το 2030. Σήμερα, το ποσοστό που διοχετεύεται στους χώρους υγειονομικής ταφής ξεπερνά το 80%.
Από την πλευρά του, ο Γενικός Γραμματέας Συντονισμού Διαχείρισης Αποβλήτων, Μανώλης Γραφάκος προσθέτει: «Το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων για την επόμενη δεκαετία αποτυπώνει την ισχυρή βούλησή μας να προσαρμοστούμε ως χώρα στις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης στη διαχείριση των αποβλήτων μας. Είναι το σχέδιό μας για να πετύχουμε το αυτονόητο, δηλαδή να προστατεύουμε το περιβάλλον από ταφή αποβλήτων και ταυτόχρονα να ανακυκλώνουμε τα απόβλητά μας και να παράγουμε ενέργεια από αυτά. Μπαίνουμε στη λογική της κυκλικής οικονομίας, που είναι ένας σύγχρονος τρόπος συνύπαρξης με τη φύση, έχοντας ως πυξίδα ότι το τρίπτυχο οικονομία, ανακύκλωση και σύγχρονη διαχείριση των απορριμμάτων δημιουργεί και νέες θέσεις εργασίας».
ΟΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ
Το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Απορριμμάτων καλείται να διαχειριστεί το σύνολο των αποβλήτων της χώρας, το οποίο αντιστοιχεί σε 31 εκατομμύρια τόνους αποβλήτων κατά έτος. Σε αυτό, περιγράφονται αναλυτικά οι στόχοι και οι στρατηγικές για τον εξορθολογισμό της διαχείρισης σε συνολικά τέσσερις ξεχωριστές κατηγορίες αποβλήτων που αντιστοιχούν στο 98,9% όλων των απορριμμάτων που παράγονται στη χώρα μας. Το 1,1% αφορά σε άλλες κατηγορίες πολύ μικρότερων όγκων, όπως είναι τα νοσοκομειακά απόβλητα, τα ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά απορρίμματα, τα απόβλητα λιπαντικών ελαίων και συσσωρευτών, ή τα ραδιενεργά απόβλητα υγειονομικών μονάδων. Ακόμα και σε αυτές τις κατηγορίες υπάρχουν αναλυτικά σχέδια, η υλοποίηση των οποίων μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία επιχειρηματικής δραστηριότητας ή ακόμα και ειδικών μονάδων διαχείρισης. Παρ’ όλα αυτά, στο νέο σχεδιασμό και τις επενδυτικές ευκαιρίες που δημιουργούνται, τη μερίδα του λέοντος έχουν τα Αστικά Στερεά Απόβλητα, που αντιστοιχούν στο 18,4% όλων των αποβλήτων, τα βιομηχανικά, που καταλαμβάνουν το 24,5%, τα οικοδομικά απόβλητα με 16%, καθώς και τα γεωργικά και κτηνοτροφικά απόβλητα με 16%.
ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ
Ήδη, από τον Ιούνιο του 2020, ο νέος περιβαλλοντικός νόμος που τέθηκε σε ισχύ, προβλέπει νέους περιβαλλοντικούς όρους για τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Ο βασικός προσανατολισμός αφορά στην επίτευξη μείωσης στον όγκο των μη επικίνδυνων βιομηχανικών αποβλήτων που παράγονται. Οι βιομηχανίες της Ελλάδας είναι δεδομένο ότι θα οδηγηθούν σε επενδύσεις επί των εγκαταστάσεών τους, ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι που προβλέπονται, καθώς, εκτός των άλλων, ο νόμος προβλέπει και την εντατικοποίηση των ελέγχων στα εργοστάσια για την τήρηση των νέων περιβαλλοντικών νόμων. Οι υπόλοιποι στόχοι που τίθενται για τα βιομηχανικά απόβλητα, έχουν ακόμα πιο έντονο αναπτυξιακό χαρακτήρα. Προβλέπεται η ανάπτυξη ειδικής ηλεκτρονικής πλατφόρμας αποβλήτων με σκοπό την προώθηση της συνέργειας μεταξύ των βιομηχανικών κλάδων. Αυτή η συνέργεια, χαρακτηρίζεται ως «βιομηχανική συμβίωση» στο ΕΣΔΑ και έχει στόχο την ανάκτηση και την αξιοποίηση των αποβλήτων. Παράλληλα, ορίζονται ξεχωριστά ρεύματα συλλογής των αποβλήτων των εργοστασίων, ώστε αυτά να αποτελέσουν μια νέα πρώτη ύλη ή εναλλακτικό καύσιμο για τις βιομηχανίες. Για τα επικίνδυνα βιομηχανικά απόβλητα, που αποτελούν το 0,5%, επί του συνόλου των αποβλήτων της χώρας, προβλέπεται η δημιουργία νέων εγκαταστάσεων και υποδομών. Στόχος είναι να χωροθετηθούν συνολικά πέντε χώροι υγειονομικής ταφής επικίνδυνων αποβλήτων (ΧΥΤΕΑ) μέχρι το 2023.
ΑΓΡΟΤΟΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ
Πρόκειται για την κατηγορία με τον μεγαλύτερο όγκο παραγόμενων απορριμμάτων στην Ελλάδα. Στα αγροτικά και κτηνοτροφικά απόβλητα κρύβονται μεγάλες δυνατότητες για την παραγωγή ενέργειας, αλλά ακόμα και άλλων προϊόντων, για τον γεωκτηνοτροφικό κλάδο. Το ΕΣΔΑ, προβλέπει τη δημιουργία δικτύου συλλογής βιοαποικοδομήσιμων αποβλήτων, από τα οποία μπορούν να παραχθούν μέχρι και ζωοτροφές αλλά και ηλεκτρισμός και θέρμανση, μέσω της καύσης της βιομάζας ή του βιοαερίου. Ειδικό κεφάλαιο υπάρχει για την χωριστή συλλογή και ανάκτηση των πλαστικών γεωκτηνοτροφικής προέλευσης με έμφαση στα πλαστικά θερμοκηπίων και τις συσκευασίες πλαστικών ειδικά όσων περιέχουν επικίνδυνες ουσίες. Επιπλέον, υπάρχει στόχος για τη δημιουργία προγράμματος για την παρακολούθηση της διαχείρισης των αποβλήτων, αλλά και την ενοποίηση όλων των μητρώων που υπάρχουν για την παρακολούθηση των αγροτικών δραστηριοτήτων, ώστε να γνωρίζει η Πολιτεία τους ακριβείς όγκους των αποβλήτων που παράγονται και να υπάρξει επιμέρους σχεδιασμός για την αξιοποίησή τους.
ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ
Για τα αποκαλούμενα ΑΕΚΚ (Απόβλητα Εκσκαφών, Κατασκευών και Κατεδαφίσεων), υπάρχει νόμος από το 2010, που προβλέπει την ανακύκλωσή τους, σε «σπαστήρια» που δημιουργούν νέα αδρανή υλικά, ή την διαχείρισή τους, ώστε να καλύπτουν και να αποκαθιστούν χώρους όπως τα ανενεργά λατομεία. Σύμφωνα με τα στατιστικά, τα ΑΕΚΚ δεν αξιοποιούνται όπως προβλέπεται. Πλέον, το ΕΣΔΑ μεριμνά για την αξιοποίηση του 100% των οικοδομικών αποβλήτων, μέσω της δημιουργίας συστημάτων διαχείρισής τους, με προτεραιότητα στα νησιά. Ακόμη, προβλέπεται η απλοποίηση των γραφειοκρατικών διαδικασιών για την αδειοδότηση της ανάπλασης ανενεργών λατομείων, ειδικά στην Αττική με υλικά από ΑΕΚΚ, εν όψει των μεγάλων έργων στο παλαιό αεροδρόμιο του Ελληνικού.
ΑΣΤΙΚΑ ΣΤΕΡΕΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ
Λόγω της φύσης τους, τα αστικά απόβλητα θεωρούνται τα πιο δύσκολα στη διαχείρισή τους. Οι παραγωγοί αυτής της κατηγορίας απορριμμάτων δεν είναι εταιρείες που δρουν εντός ενός οργανωμένου πλαισίου, αλλά εκατομμύρια πολίτες, οι οποίοι υιοθετούν τη δική τους συμπεριφορά, ανάλογα με την περιβαλλοντική τους συνείδηση, αλλά και ανάλογα με τα «εργαλεία» που τους παρέχει η Πολιτεία. Ο πρώτος στόχος που έχει τεθεί γι’ αυτά, είναι κατεξοχήν αναπτυξιακός. Ο σχεδιασμός προβλέπει τη δημοπράτηση άλλων 14 μονάδων επεξεργασίας απορριμμάτων έως το τέλος του 2020, οι οποίες βρίσκονται σε Καβάλα, Ανατολική Θεσσαλονίκη, Νάξο, Χίο, Σητεία, Κεφαλονιά, Αγρίνιο, Ηράκλειο, Λάρισα, Βόλος, Πάτρα, Λαμία, Χαλκίδα και Ρόδος. Επιπλέον, έξι μονάδες (Ζάκυνθος, Λευκάδα, Ναύπακτος, Τρίκαλα, Κέρκυρα, Χερσόνησο) έχουν ήδη δημοπρατηθεί ενώ άλλες επτά βρίσκονται σε στάδιο κατασκευής (Αλεξανδρούπολη, Θήβα, Ηλεία, Αμάρι, Αρκαδία, Μεσσηνία, Λακωνία). Βάσει αυτού του σχεδιασμού, έως το τέλος του 2023 θα έχουν κατασκευαστεί 27 νέες Μονάδες Επεξεργασίας Απορριμμάτων σε ολόκληρη την Ελλάδα. Με τον συγκεκριμένο τρόπο, σχεδιάζεται η αύξηση της ανακύκλωσης, από το 16% σήμερα, στο 55% το 2025 και στο 60% το 2030. Στην κατηγορία των απορριμμάτων που θα ανακυκλώνονται, δεν εντάσσονται μόνο τα ξεχωριστά υλικά συσκευασιών (γυαλί, ξύλο, πλαστικό, αλουμίνιο, λευκοσίδηρος), αλλά συμπεριλαμβάνονται και τα βιοαπόβλητα, δηλαδή τα υπολείμματα τροφίμων ή τα ιδιαίτερα ογκώδη απόβλητα της κηπουρικής. Για τα τελευταία, προκρίνεται η λύση της χωριστής συλλογής τους, ώστε όλα τα οργανικά απόβλητα να τοποθετούνται σε καφέ κάδους μέχρι το 2022. Συνολικά, μέχρι το 2030, ο απώτερος στόχος είναι να έχουν κατασκευαστεί 43 Μονάδες Επεξεργασίας Απορριμμάτων, άλλες 46 Μονάδες Επεξεργασίας Βιοαποβλήτων (ΜΕΒΑ), καθώς επίσης και τέσσερις μονάδες παραγωγής ενέργειας με ενεργειακή αξιοποίηση των υπολειμμάτων.
ΚΩΣΤΗΣ ΧΑΤΖΗΔΑΚΗΣ
Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας
«Με τον οδικό χάρτη του νέου ΕΣΔΑ διαμορφώνουμε το κατάλληλο πλαίσιο -υιοθετώντας καλές ευρωπαϊκές πρακτικές- για μια σύγχρονη και ορθολογική διαχείριση των απορριμμάτων, ώστε να καλύψουμε το χαμένο έδαφος το ταχύτερο δυνατό»
ΜΑΝΩΛΗΣ ΓΡΑΦΑΚΟΣ
Γενικός Γραμματέας Συντονισμού Διαχείρισης Αποβλήτων
«Μπαίνουμε στη λογική της κυκλικής οικονομίας, που είναι ένας σύγχρονος τρόπος συνύπαρξης με τη φύση, έχοντας ως πυξίδα ότι το τρίπτυχο οικονομία, ανακύκλωση και σύγχρονη διαχείριση των απορριμμάτων δημιουργεί και νέες θέσεις εργασίας