Καθώς η ζήτηση για τρόφιμα συνεχίζει να αυξάνεται, η βιομηχανία τροφίμων βιώνει γρήγορες αλλαγές λόγω τεχνολογικών προόδων, μεταβολών στις προτιμήσεις των καταναλωτών και της επείγουσας ανάγκης για ένα πιο βιώσιμο σύστημα διατροφής.

Η παραγωγή τροφίμων ευθύνεται για πάνω από το ένα τέταρτο (26%) των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, με το κόστος να φθάνει ετησίως στα 12 τρισ. δολάρια από τον τρόπο που παράγουμε και καταναλώνουμε τρόφιμα και χρησιμοποιούμε τη γη. Και αν δεν κάνουμε κάτι τώρα η ετήσια ζημιά για τον πλανήτη θα φθάσει στα 16 τρισ. δολάρια ετησίως μέχρι το 2050.
Οπότε το business as usual δεν είναι επιλογή. Κάτι στο οποίο συμφωνούν και οι καταναλωτές. Έρευνα του WWF που πραγματοποιήθηκε σε 12 χώρες της Ευρώπης, μεταξύ των οποίων και στην Ελλάδα, ανέδειξε ότι οι Ευρωπαίοι καταναλωτές επιθυμούν να μεταβούν σε πιο βιώσιμη και υγιεινή διατροφή. Όμως θέλουν τα αειφόρα τρόφιμα να κοστίζουν λιγότερο ή τουλάχιστον όχι περισσότερο από τα τρόφιμα που δεν είναι φιλικά προς το περιβάλλον. Ενώ ένα αυξημένο ποσοστό των ερωτηθέντων στις χώρες της ΕΕ που ρωτήθηκαν από το WWF επιλέγουν την τιμή ως παράγοντα που τους εμποδίζει να αγοράζουν βιώσιμα και υγιεινά τρόφιμα. Πράγματι, περισσότεροι από τους μισούς ερωτηθέντες (56%) αναφέρουν ότι το κόστος είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο δεν καταναλώνουν πάντα βιώσιμα τρόφιμα. Αυτό συνιστά αύξηση 19% από το 2021, δείχνοντας ότι η τιμή είναι μια αυξανόμενη ανησυχία για τους πολίτες.
Ειδικότερα και σε ό,τι αφορά τους Έλληνες καταναλωτές εμφανίζονται ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένοι. Θέλουν οι μεταποιητικές επιχειρήσεις να αναλάβουν την ευθύνη και να δράσουν για να διασφαλίσουν τη βιωσιμότητα των προϊόντων τους.

Υποστηρίζουν ότι οι μεγάλοι παραγωγοί τροφίμων έχουν πλήρη/μεγάλη ευθύνη για τη διασφάλιση της βιώσιμης παραγωγής των τροφίμων που πωλούν (84% έναντι μέσου όρου όλων των χωρών 75%) και πιστεύουν ότι όλες οι επιχειρήσεις λιανικής πώλησης τροφίμων πρέπει να αυξήσουν τις πωλήσεις πηγών πρωτεΐνης φυτικής προέλευσης, ενώ παράλληλα μειώνουν τις πωλήσεις ζωικού κρέατος (58% έναντι μέσου όρου όλων των χωρών 46%). Οι Έλληνες πιστεύουν ότι όλες οι επιχειρήσεις παραγωγής τροφίμων πρέπει να μειώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (80% έναντι 73% του Ευρωπαϊκού μέσου όρου) και να προμηθευτούν πολύ περισσότερα συστατικά από παραγωγούς βιώσιμων τροφίμων (74% έναντι 69%).

Όλοι ανεξαιρέτως συμφωνούν ότι τα βιώσιμα συστήματα τροφίμων μπορούν να στηρίξουν την ισχυρή μακροπρόθεσμη ανθεκτικότητα, την οικονομική ανάκαμψη (συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας θέσεων εργασίας και την αντιμετώπιση μη βιώσιμων επιπέδων χρέους), τη δημόσια υγεία, την ασφάλεια των τροφίμων, τη δράση για το κλίμα, την προστασία της φύσης και την καλή διαβίωση των ζώων.

Οι διεθνείς τάσεις
Καθώς ο παγκόσμιος πληθυσμός συνεχίζει να αυξάνεται και οι πόροι γίνονται περιορισμένοι, οι επιχειρήσεις συνειδητοποιούν την ανάγκη να υιοθετήσουν βιώσιμες πρακτικές και καινοτόμες λύσεις για την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών τους επιπτώσεων. Στον τομέα της εφοδιαστικής αλυσίδας και των προμηθειών, η καινοτομία βιωσιμότητας διαδραματίζει βασικό ρόλο στην ώθηση της θετικής αλλαγής. Μία από τις εξέχουσες τάσεις στην καινοτομία αειφορίας είναι η αυξανόμενη υιοθέτηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Οι επιχειρήσεις έχουν ξεκινήσει τη μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα και έχουν υιοθετήσει εναλλακτικές λύσεις καθαρής ενέργειας, όπως η ηλιακή, η αιολική και η υδροηλεκτρική ενέργεια.
Η ιδέα της κυκλικής οικονομίας κερδίζει δυναμική καθώς οι επιχειρήσεις παγκοσμίως αρχίζουν να αναγνωρίζουν τη σημασία της ελαχιστοποίησης της σπατάλης και της μεγιστοποίησης της χρήσης των πόρων. Αντί για την παραδοσιακή γραμμική προσέγγιση όπου ένα προϊόν παράγεται, χρησιμοποιείται από τον τελικό καταναλωτή και στη συνέχεια απορρίπτεται, οι επιχειρήσεις υιοθετούν τώρα πρακτικές κυκλικής οικονομίας που προωθούν την ανακύκλωση, την επαναχρησιμοποίηση, αλλά και την επαναχρησιμοποίηση υλικών.
Οι βιώσιμες λύσεις συσκευασίας, όπως τα βιοδιασπώμενα υλικά και τα μινιμαλιστικά σχέδια, έχουν κερδίσει σημαντική έλξη μεταξύ των αγοραστών και είναι όλο και πιο δημοφιλείς μεταξύ των καταναλωτών από όλες τις ηλικιακές ομάδες. Επίσης, η δύναμη της ανάλυσης δεδομένων φέρνει επανάσταση στις προσπάθειες βιωσιμότητας. Αξιοποιώντας τις δυνατότητες των big data, οι οργανισμοί μπορούν να αποκτήσουν πολύτιμες γνώσεις για τις περιβαλλοντικές τους επιπτώσεις, να εντοπίσουν τομείς προς βελτίωση και να λάβουν αποφάσεις βάσει δεδομένων για τη βελτιστοποίηση των πρακτικών βιωσιμότητας.

Βιώσιμο σύστημα τροφίμων
Καθώς η ζήτηση για διατροφή συνεχίζει να αυξάνεται, η βιομηχανία τροφίμων υφίσταται ταχείς μετασχηματισμούς που οδηγούνται από τις τεχνολογικές εξελίξεις, τις αλλαγές στις προτιμήσεις των καταναλωτών και την επιτακτική ανάγκη δημιουργίας ενός πιο βιώσιμου συστήματος τροφίμων. Ακολουθούν οι πιο σημαντικές τάσεις που επηρεάζουν τη βιομηχανία τροφίμων.

• Φυτική διατροφή: Μία από τις πιο εμφανείς τάσεις των τελευταίων ετών είναι η άνοδος της φυτικής διατροφής. Οι καταναλωτές επιλέγουν όλο και περισσότερο εναλλακτικές λύσεις φυτικής προέλευσης σε σχέση με τα παραδοσιακά ζωικά προϊόντα για λόγους υγείας, περιβάλλοντος και ηθικής. Πέρα από τα παραδοσιακά μπιφτέκια λαχανικών, η καινοτομία οδήγησε στη δημιουργία φυτικών πρωτεϊνών που μιμούνται στενά τη γεύση και την υφή του κρέατος. Από το φυτικό γάλα μέχρι τα vegan θαλασσινά, οι εταιρείες επενδύουν στην έρευνα και την ανάπτυξη για να παρέχουν ένα ευρύτερο φάσμα επιλογών στους συνειδητοποιημένους καταναλωτές.

• Καλλιέργεια κρέατος: Την ίδια στιγμή η ιδέα της καλλιέργειας κρέατος και άλλων ζωικών προϊόντων σε εργαστήρια έχει κερδίσει σημαντική εξέλιξη. Η κυτταρική γεωργία περιλαμβάνει την καλλιέργεια ζωικών κυττάρων για τη δημιουργία προϊόντων όπως το κρέας, το γάλα και τα αυγά χωρίς την ανάγκη για συμβατική κτηνοτροφία. Αυτή η προσέγγιση έχει τη δυνατότητα να μειώσει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της παραγωγής τροφίμων μειώνοντας τη χρήση γης, την κατανάλωση νερού και τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.
• Γεωργία Ακριβείας: Στην αναζήτηση ενός βιώσιμου μέλλοντος τροφίμων, η γεωργία ακριβείας διαδραματίζει κεντρικό ρόλο. Αυτή η καινοτόμος προσέγγιση χρησιμοποιεί τεχνολογία όπως drones, αισθητήρες και αναλύσεις δεδομένων για τη βελτιστοποίηση της χρήσης των πόρων στη γεωργία. Με την ακριβή εφαρμογή νερού, λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων μόνο όπου και όταν χρειάζεται, οι αγρότες μπορούν να μειώσουν τα απόβλητα, να αυξήσουν τις αποδόσεις και να ελαχιστοποιήσουν τις αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις των συμβατικών γεωργικών πρακτικών.

• Κάθετη Γεωργία: Η αστικοποίηση και η περιορισμένη καλλιεργήσιμη γη έχουν ωθήσει την ανάπτυξη της κάθετης γεωργίας – μια πρακτική όπου οι καλλιέργειες καλλιεργούνται σε εσωτερικούς χώρους. Αυτή η προσέγγιση χρησιμοποιεί σημαντικά λιγότερο χώρο, νερό και φυτοφάρμακα σε σύγκριση με την παραδοσιακή γεωργία. Σε ελεγχόμενα περιβάλλοντα, οι καλλιέργειες μπορούν να καλλιεργηθούν όλο το χρόνο, μειώνοντας την εξάρτηση από τις εποχιακές διακυμάνσεις. Η κάθετη καλλιέργεια μειώνει επίσης την ανάγκη για μεταφορά μεγάλων αποστάσεων, με αποτέλεσμα πιο φρέσκα προϊόντα με χαμηλότερο αποτύπωμα άνθρακα.

• Blockchain: Η τεχνολογία blockchain εφαρμόζεται για τη βελτίωση της ιχνηλασιμότητας και της διαφάνειας στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων, διασφαλίζοντας ότι οι καταναλωτές μπορούν να κάνουν ενημερωμένες επιλογές για τα προϊόντα που αγοράζουν.

• Σπατάλη τροφίμων: Οι προσπάθειες για τον περιορισμό της σπατάλης τροφίμων κερδίζουν δυναμική. Από τη φάρμα μέχρι το πιάτο του καταναλωτή, κάθε χρόνο χάνεται σημαντική ποσότητα τροφής. Οι καινοτομίες περιλαμβάνουν τη χρήση πλεονάζοντος τροφίμων για τη δημιουργία προϊόντων προστιθέμενης αξίας, την ανακατεύθυνση των μη πωλήσιμων προϊόντων σε τράπεζες τροφίμων και την ανάπτυξη συσκευασίας που επεκτείνει τη διάρκεια ζωής των ευπαθών προϊόντων.

• Μαγείρεμα με χαμηλότερο αντίκτυπο: Με την κρίση του κόστους ζωής, τα ενεργειακά αποδοτικά gadget, από φριτέζες και πολυκουζίνες έως επαγωγικές εστίες και χύτρες ταχύτητας είναι εδώ για να μείνουν. «Μια παρενέργεια της κρίσης των καυσίμων είναι το μακροπρόθεσμο βιώσιμο μαγείρεμα, ελπίζω», λέει η Catherine Phipps, συγγραφέας του Modern Pressure Cooking: The Comprehensive Guide to Stovetop and Electric Cookers, με Πάνω από 200 Συνταγές. Παρατήρησε ότι η μαγειρική χαμηλής επίπτωσης αρχίζει να επηρεάζει και τον σχεδιασμό της κουζίνας, με τις επαγωγικές εστίες και τον χώρο εργασίας για φριτέζες αέρα να έχουν προτεραιότητα έναντι των φούρνων – οι οποίοι μέχρι τώρα έχουν πάρει το επίκεντρο.

• Βιώσιμες καλλιέργειες: Το Ίδρυμα Ellen MacArthur (EMF) προβλέπει αύξηση της ποικιλίας των συστατικών στα γεύματα που τρώμε. «Αυτή είναι μια τόσο παραμελημένη περιοχή», λέει η Rebecca Hesketh, Υπεύθυνη Προγράμματος για την Πρωτοβουλία Τροφίμων στο Ίδρυμα. «Η φύση ευδοκιμεί με την ποικιλομορφία, δεν βλέπεις μονοκαλλιέργειες στη φύση. Η ποικιλομορφία φέρνει τόση αξία στο διατροφικό μας σύστημα, ιδιαίτερα όσον αφορά την ανθεκτικότητα, αλλά και τη δημιουργία αυτών των θετικών αλληλεπιδράσεων (μεταξύ ζώων και φυτών) που δίνουν την ευκαιρία στη φύση να ευδοκιμήσει».

• Οικολογική σήμανση: Ακριβώς όπως οι βαθμολογίες των φωτεινών σηματοδοτών υπογραμμίζουν τις διατροφικές αξιολογήσεις των τροφίμων για να βοηθήσουν τους καταναλωτές να ελέγχουν τα πάντα, από την περιεκτικότητα σε αλάτι έως τις θερμίδες, η περιβαλλοντική επισήμανση των τροφίμων στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας εξελίσσεται.

• Αλυσίδες εφοδιασμού: Ο εξορθολογισμός της χρήσης πρώτων υλών και ενέργειας έχει καλό επιχειρηματικό νόημα, όπως εξηγεί η Juliet Davenport, ιδρύτρια του προμηθευτή ΑΠΕ Good Energy. Θα μπορούσε να περιλαμβάνει τα πάντα, από την αύξηση των τιμών των θαλάσσιων μεταφορών έως το αυξημένο ενεργειακό κόστος της ανακύκλωσης γυαλιού σε υψηλές θερμοκρασίες. Οι πιο βελτιωμένες αλυσίδες εφοδιασμού θα μπορούσαν να επιτρέψουν στις επιχειρήσεις τροφίμων και ποτών να είναι πιο ενεργειακά ανεξάρτητες μακροπρόθεσμα. Πολλοί διαπιστώνουν ότι τα προϊόντα τοπικής προέλευσης δεν έχουν μόνο πιο φρέσκια και θρεπτική γεύση, αλλά συνοδεύονται επίσης από μεγαλύτερη ιχνηλασιμότητα και σαφήνεια σχετικά με την προέλευση των τροφίμων και τον τρόπο καλλιέργειας τους.

• Δεύτερη ζωή: Τα απόβλητα τροφίμων μετατρέπονται σε χρυσωρυχείο για δημιουργικές μάρκες τροφίμων που ανακυκλώνουν και έτσι δίνουν νέα ζωή στα τρόφιμα που διαφορετικά απορρίπτονται. Αυτό μειώνει την τρομακτική σπατάλη του συστήματος τροφίμων, ενώ παρέχει στους ανθρώπους ασυνήθιστα βιώσιμες επιλογές τροφίμων. Παραδείγματος χάριν η Cacao Vida είναι μια startup που ιδρύθηκε από την Ritter Sport η οποία χρησιμοποιεί ένα συχνά αναξιοποίητο υποπροϊόν της παραγωγής σοκολάτας. Με τη δημιουργία του Cacao Vida, το Ritter Sport μπορεί να αξιοποιήσει την αξία του κακάο στο σύνολό του, ενισχύοντας έτσι τη συνολική βιωσιμότητά του. Αυτή η προσέγγιση δεν είναι αποκλειστική για το κακάο. Πολλά άλλα τρόφιμα διαθέτουν παρόμοιες, αναξιοποίητες δυνατότητες για ολοκληρωμένη αξιοποίηση.