Ο Χρίστος Δήμας, Υφυπουργός Ανάπτυξης και Επενδύσεων, αρμόδιος για θέματα Έρευνας και Τεχνολογίας, αναλύει τις νομοθετικές ρυθμίσεις προς όφελος του ελληνικού βιομηχανικού οικοσυστήματος καινοτομίας.
Oι επιστημονικοί και βιομηχανικοί φορείς, όπως το ΙΟΒΕ και ο ΣΕΒ διατρανώνουν την επιτάχυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού των ελληνικών μεταποιητικών επιχειρήσεων, λόγω της έλευσης της πανδημίας. Ωστόσο, γίνεται κατανοητό ότι απαιτείται μια οργανωμένη επένδυση στην τεχνολογική τους αναβάθμιση, αλλά και γενναιόδωρα φορολογικά κίνητρα για τις επιχειρήσεις που επενδύουν στην Έρευνα & Ανάπτυξη. Οι βιομηχανικές επιχειρήσεις ενόψει της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, έχουν πολλά να ωφεληθούν από τον εθνικό σχεδιασμό για την αποτελεσματικότερη σύνδεση της έρευνας με την καινοτομία, την επιχειρηματικότητα και τη βιομηχανική παραγωγή.
Κατά τη δύσκολη αυτή περίοδο, η Ελλάδα καταφέρνει ήδη να προσελκύσει πολυεθνικές εταιρείες για επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες αιχμής. Ο «δρόμος» των κινήτρων θα παραμείνει σημαντική σας προτεραιότητα;
Η προώθηση κίνητρων στον ιδιωτικό τομέα προκειμένου να αυξηθούν οι δαπάνες σε Έρευνα & Ανάπτυξη (R&D), η αποτελεσματικότερη σύνδεση της έρευνας με την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα και η οργάνωση του κατακερματισμένου οικοσυστήματος καινοτομίας είναι οι άμεσες προτεραιότητές μας. Προς αυτήν μάλιστα την κατεύθυνση, έχουν ξεκινήσει συζητήσεις με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για περαιτέρω αύξηση των κινήτρων για τις επιχειρήσεις που επενδύουν στην Ε&Α, για μεγαλύτερη ευελιξία στα Ερευνητικά κέντρα και τους ερευνητές. Επιπρόσθετα, επιδιώκουμε συμφωνίες με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων για την αναβάθμιση των υποδομών των Ερευνητικών Κέντρων, για τη θέσπιση επιπλέον φορολογικών κινήτρων για επενδυτικούς αγγέλους, και για τη δημιουργία της Πολιτείας της Καινοτομίας στην Αττική αλλά και του Τεχνολογικού Πάρκου 4ης γενιάς στην Θεσσαλονίκη – ThessINTEC.
Τα παραπάνω συνδέονται και με την ανάγκη για αύξηση των δαπανών για R&D, δεδομένου ότι η Ελλάδα με 1,27% του ΑΕΠ βρίσκεται μακριά από τον μέσο όρο;
Πράγματι. Δεδομένου, όμως, του φιλόδοξου στόχου που έθεσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για δαπάνες Έρευνας και Ανάπτυξης της τάξης του 3% του ΑΕΠ για κάθε κράτος-μέλος, ο οποίος δεν επετεύχθη από τη συντριπτική πλειοψηφία των χωρών, έχουμε ακόμα πολύ δρόμο μπροστά μας. Προχωρήσαμε, όμως, σε σημαντικές πρωτοβουλίες προς αυτή την κατεύθυνση όπως: Τα φορολογικά κίνητρα για τις υπερ-εκπτώσεις δαπανών Ε&Α, τη δημιουργία του ElevateGreece, τη θέσπιση φορολογικών κινήτρων για επενδυτικούς αγγέλους, τη δρομολόγηση της Πολιτείας Καινοτομίας στην Αττική και του Τεχνολογικού Πάρκου 4ης γενιάς στην Θεσσαλονίκη ThessINTEC, τις δράσεις ΕΣΠΑ, όπως το Ερευνώ-Δημιουργώ-Καινοτομώ, συνεργατικοί σχηματισμοί καινοτομίας, αλλά και κέντρα ικανοτήτων. Παράλληλα, συνεχίζουμε τις πρωτοβουλίες μας για την ενίσχυση της βασικής έρευνας, την περαιτέρω αύξηση των δαπανών Ε&Α προς τον ιδιωτικό τομέα, βελτιώνοντας τις διαδικασίες πιστοποίησης δαπανών Ε&Α και την προώθηση ουσιαστικών εργαλείων, που θα αυξήσουν την ανταγωνιστικότητα του εγχώριου οικοσυστήματος καινοτομίας.
Όσον αφορά στις προαναφερθείσες πρωτοβουλίες, ποιος είναι ο ρόλος του Ταμείου Ανάκαμψης στο κομμάτι της χρηματοδότησης;
Το Ταμείο Ανάκαμψης είναι μια πολύ σημαντική ευκαιρία για να αναβαθμιστεί η E&A και συνεπώς η ανταγωνιστικότητα και η παραγωγικότητα των κρατών-μελών της Ε.E. Από τη δική μας πλευρά, για την αξιοποίηση των χρημάτων από το Ταμείο Ανάκαμψης, στοχεύουμε πρωτίστως στην αναβάθμιση και επέκταση των υποδομών των Ερευνητικών Κέντρων. Για παράδειγμα, οι υποδομές του ThessINTEC μπορούν να χρηματοδοτηθούν από το Ταμείο στη χρηματοδότηση της βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας, των προτάσεων του ΟΡΙΖΟΝΤΑ με Σφραγίδα Αριστείας και στις μεταρρυθμίσεις για επενδύσεις σε Έρευνα & Ανάπτυξη.
Με την ευκαιρία και δεδομένου ότι το ThessINTEC – Τεχνολογικό Πάρκο Θεσσαλονίκης θα λειτουργήσει σε μεγάλο βαθμό με ιδιωτικά κεφάλαια , είστε ικανοποιημένος με την πρόοδο που έχει επιτευχθεί;
« Το Πάρκο πάει καλά μέχρι στιγμής καθώς έχουν ήδη υπογραφεί μνημόνια συνεργασίας με 67 εταιρείες και γίνονται και πολλές επαφές με ιδιωτικά κεφάλαια από διάφορες χώρες, που δείχνουν ενδιαφέρον για το πρότζεκτ. Δεδομένου ότι το όλο εγχείρημα είναι πολύ μεγάλο, κάποιες υποδομές μπορούν όπως προανέφερα να χρηματοδοτηθούν από το Ταμείο Ανάκαμψης ενώ παράλληλα υπάρχουν και άλλες κοινοτικές επιχορηγήσεις που μπορούν να καλύψουν κάποια ποσά».
Η αύξηση στις υπερ-εκπτώσεις των δαπανών για τις επιχειρήσεις που επενδύουν σε Ε&Α, είχε θετικό αντίκτυπο στην προσέλκυση επενδύσεων;
Από την 1η Σεπτεμβρίου είναι σε ισχύ οι νέες διατάξεις για τις υπερ-εκπτώσεις των δαπανών για τις επιχειρήσεις που επενδύουν σε Έρευνα και Ανάπτυξη. Το ποσοστό της υπερ-έκπτωσης, από το 130% το ανεβάσαμε στο 200%, με αποτέλεσμα να διαθέτουμε σήμερα ένα από τα πιο ελκυστικά επενδυτικά περιβάλλοντα στην Ε.Ε. όσον αφορά στην Ε&Α. Πρόκειται για μια σημαντική μεταρρύθμιση, η οποία σύμφωνα με τη μελέτη επιπτώσεων που κάναμε στο υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων αναμένεται να επιφέρει στην ελληνική οικονομία πολλαπλά οφέλη.
Το συγκεκριμένο κίνητρο φαίνεται να λειτούργησε θετικά με τις μεγάλες ξένες εταιρείες. Ποια είναι, ωστόσο, η ανταπόκριση των ελληνικών επιχειρήσεων στα συγκεκριμένα κίνητρα;
Όπως είναι γνωστό, τα κίνητρα αυτά λειτούργησαν ήδη για σημαντικές επενδύσεις ξένων εταιρειών, όπως η Pfizer με το κέντρο καινοτομίας στη φαρμακευτική, η Next e.GO SE με τη δημιουργία εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικών οχημάτων, η VW με τις «πράσινες» επενδύσεις στην Αστυπάλαια, η Microsoft με τις μονάδες αποθήκευσης δεδομένων στην Αττική, η Cisco, η Deloitte, η Applied Materials, η EY και άλλες εταιρείες, που ανακοίνωσαν ήδη σημαντικές επενδύσεις στη χώρα μας σε διάφορους τομείς Ε&Α. Τώρα, όσον αφορά στις ελληνικές επιχειρήσεις, αρχίζουν σταδιακά να αξιοποιούν ολοένα και περισσότερο τα διάφορα κίνητρα, που παρέχονται συμπεριλαμβανομένου και του προαναφερθέντος που είναι ασφαλώς μια σημαντική εξέλιξη.
Η ευρεία εφαρμογή των νέων τεχνολογιών που επιφέρει η 4η Βιομηχανική Επανάσταση, όπως η παροχή end-to-end λύσεων και των διαδικασιών Ψηφιακού Μετασχηματισμού, βρίσκει τις μεταποιητικές επιχειρήσεις, σύμφωνα και με πρόσφατη έρευνα του ΕΜΠ σε εντελώς διαφορετικές ταχύτητες: Οι μεγαλύτερες, μπορούν να εισάγουν καινοτομίες, ενώ οι μικρότερες, κατά κανόνα διαθέτουν λιγότερες δυνατότητες προσαρμογής. Πώς αντιμετωπίζουν λοιπόν τα κίνητρα αυτά, έχοντας επί της ουσίας διαφορετικές ανάγκες και «ταχύτητες»;
Είναι αλήθεια ότι η πρώτη σειρά κινήτρων που δόθηκε μέχρι στιγμής έχει οριζόντιο χαρακτήρα. Σύντομα, όμως, θα προκύψουν πολύ πιο εξειδικευμένες λύσεις και tailor made δυνατότητες που θα μπορούν να προσαρμοστούν καλύτερα στις διαφορετικές ανάγκες που αναφέρατε, δίνοντας εναλλακτικές και πιο εύκολες δυνατότητες προσαρμογής τμημάτων Έρευνας και Καινοτομίας και στις μικρότερες εταιρείες. Ωστόσο, οι διαδικασίες ψηφιοποίησης δεν μπορούν να στηριχθούν αποκλειστικά σε έτοιμες εξωτερικές λύσεις τύπου outsourcing ή «έτοιμα» πακέτα, γι’ αυτό και είναι πολύ σημαντικό κάθε επιχείρηση να βρει τους δικούς της τρόπους και λύσεις προσαρμογής.
Οι διαδικασίες ψηφιοποίησης εκτιμάτε ότι μπορούν να στηριχθούν αποκλειστικά σε έτοιμες εξωτερικές λύσεις τύπου outsourcing ή «έτοιμα» πακέτα;
Όχι. Γι’ αυτό είναι σημαντικό κάθε επιχείρηση να βρει τους δικούς της τρόπους και λύσεις προσαρμογής. Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη, πολλές βιομηχανίες και επιχειρήσεις άλλων κλάδων επιλέγουν αντί να αναπτύξουν το δικό τους τμήμα Ε&Α inhouse, να εξαγοράσουν ή να συνεργαστούν κατά έναν μόνιμο τρόπο με μια start up εταιρεία αμέσου ενδιαφέροντός τους.
Αυτή η τάση εκτιμάται ότι θα έχει μια καλή προοπτική και στην Ελλάδα;
Θα έχει εξαιρετική προοπτική. Ειδικά για τις μικρότερες ελληνικές επιχειρήσεις, που θα διευκολυνθούν και θα κερδίσουν πολύτιμο χρόνο, διασφαλίζοντας μια καινοτόμα υπηρεσία ή προϊόν σε πιο ώριμο στάδιο ερευνητικό στάδιο. Αναφέρω την πρωτοβουλία Elevate Greece, που αφορά στην πλήρη καταγραφή και χαρτογράφηση, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, των νεοφυών επιχειρήσεων της χώρας και τη δημιουργία μιας αξιόπιστης βάσης δεδομένων, αφενός για την εύρεση εξειδικευμένων-επιστημονικών θέσεων εργασίας σε νεοφυείς επιχειρήσεις και αφετέρου για τη δικτύωσή τους με την ελληνική και διεθνή επιχειρηματική κοινότητα, όπως επίσης και μεταξύ τους.
Πώς αξιολογείτε την πορεία μέχρι στιγμής του Εθνικού Μητρώου Νεοφυών Επιχειρήσεων – Elevate Greece και της πρωτοβουλίας εν συνόλω; Ποιος είναι ο αριθμός των εταιρειών των οποίων έχει μέχρι σήμερα εγκριθεί η εγγραφή τους στο μητρώο;
Μέχρι σήμερα, έχουν εγκριθεί τουλάχιστον 216 επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται κυρίως στους τομείς του Τουρισμού, Περιβάλλοντος και Αγροδιατροφής με την πλειοψηφία τους να είναι εγκατεστημένες στην Αττική και στη συνέχεια στην Κεντρική Ελλάδα, Κρήτη και Δυτική Ελλάδα. Ο αριθμός αυτός, αυξάνεται διαρκώς καθώς περισσότερες από 700 επιχειρήσεις συνολικά έχουν ξεκινήσει τη διαδικασία αίτησης υποβολής για να εγγραφούν στο μητρώο, ενώ με εντατικούς ρυθμούς προχωρά και η αξιολόγησή τους.
Τα κριτήρια εγγραφής πάντως, θεωρούνται από ορισμένους αρκετά ως πολύ απαιτητικά…
Θα συμφωνήσω. Άλλωστε η αρχική μας επιδίωξη ήταν να ενταχθούν σε αυτό το πρώτο οικοσυστήμα καινοτομίας νεοφυείς επιχειρήσεις που έχουν περάσει από το «νηπιακό» στάδιο και έχουν φτάσει σε ένα βασικό σημείο εκκίνησης. Ο στόχος ήταν να μπορέσει το Μητρώο να λειτουργήσει πιο γρήγορα ως πόλος έλξης για επενδυτικούς αγγέλους, κεφάλαια επιχειρηματικών συμμετοχών και επιχειρήσεις από την Ελλάδα, αλλά και το εξωτερικό.
Πως κρίνετε την ανταπόκριση και την τελική απορρόφηση της πρόσκλησης ΕΣΠΑ, ύψους 60 εκατομμυρίων ευρώ, με τη μορφή μη επιστρεπτέας επιχορήγησης, για τις νεοφυείς επιχειρήσεις που έχουν εγγραφεί ή θα εγγραφούν στο «Elevate Greece» προσεχώς;
Είμαι αισιόδοξος. Άλλωστε, η συγκεκριμένη χρηματοδότηση ήταν αναγκαία καθώς δίνει μια σημαντική ανάσα στις πληττόμενες από την πανδημία νεοφυείς επιχειρήσεις, προκειμένου να πραγματοποιήσουν τα πρώτα κρίσιμα βήματά τους. Υπενθυμίζω ότι οι εγγεγραμμένες επιχειρήσεις στο Elevate Greece, δύναται να λάβουν μη επιστρεπτέα χρηματοδότηση ύψους από 5.000 ευρώ έως και 100.000 ευρώ για κεφάλαιο κίνησης με στόχο την κάλυψη εξόδων τους σε αγορές εμπορευμάτων χρήσης, πρώτων υλών και υλικών χρήσης, του συνόλου των παροχών σε εργαζομένους και διάφορα λειτουργικά έξοδα. Το ποσό ενίσχυσης προσδιορίζεται ως ποσοστό του Κεφαλαίου Κίνησης που αναλώθηκε το 2019, της τάξεως του 50% κατ’ ελάχιστον και πρέπει να αναλωθεί από τον δικαιούχο εντός του 2021. Η αίτηση υποβολής θα παραμείνει ανοιχτή μέχρι και τις 30/6/2021 το αργότερο.
Τι προβλέπεται σε περίπτωση που δεν απορροφηθούν τα χρήματα;
Κονδύλια που τυχόν περισσέψουν θα μεταφερθούν στις Περιφέρειες, οι οποίες με τη σειρά τους θα σχεδιάσουν δράσεις υποστήριξης της Έρευνας και Καινοτομίας σε περιφερειακό επίπεδο. Να υπενθυμίσω επίσης, ότι έχουν θεσπιστεί φορολογικά κίνητρα και για τους επενδυτικούς αγγέλους. Σύμφωνα με αυτά, ο φορολογούμενος – φυσικό πρόσωπο ο οποίος εισφέρει κεφάλαιο (angel investor) σε νεοφυή εταιρεία εγγεγραμμένη στο Εθνικό Μητρώο, εκπίπτει το πενήντα τοις εκατό του ποσού της εισφοράς του από το φορολογητέο εισόδημά του, αναλογικά ανά κατηγορία δηλωθέντος εισοδήματος του φορολογικού έτους, εντός του οποίου πραγματοποιήθηκε η εισφορά. Αυτό εφαρμόζεται για εισφορές κεφαλαίων φυσικού προσώπου–επενδυτή, μέχρι το συνολικό ποσό των τριακοσίων χιλιάδων ευρώ ανά φορολογικό έτος και έως τρεις κατά το μέγιστο αριθμό, διαφορετικές νεοφυείς επιχειρήσεις.
Ποιους τομείς δράσης προτιμούν μέχρι σήμερα οι νεοφυείς επιχειρήσεις; Λαμβάνουν υπόψη τις βασικές τάσεις του υπό διαμόρφωση νέου οικονομικού μοντέλου, όπως η ενεργειακή μετάβαση, η κυκλική οικονομία, η αναβάθμιση του πρωτογενούς τομέα;
Oι νέες τάσεις λαμβάνονται υπόψη, είναι άλλωστε χαρακτηριστική η ποσόστωση στους επιμέρους τομείς ενδιαφέροντος: Ένα 10% των νεοφυών επιχειρήσεων του μητρώου ασχολείται με το Περιβάλλον, ένα 20% με τις βιοεπιστήμες, ένα 10% με τον Τουρισμό, ένα 10% με τις τεχνολογίες του αγροτικού τομέα και ένα σημαντικό ποσοστό με τα big data.
Σε ποια φάση βρίσκεται ο διαγωνισμός για τη δημιουργία του πρώτου φυσικού χώρου καινοτομίας στην Ελλάδα στις παλιές αποθήκες της ΧΡΩΠΕΙ;
Ο διαγωνισμός προχωρά, παρά τις επιπτώσεις της πανδημίας, με πολύ ικανοποιητικούς ρυθμούς. Έτσι, μέσα στον Απρίλιο θα έχουμε τον προσωρινό ανάδοχο ώστε να περάσουμε αμέσως μετά στη φάση της ανταγωνιστικής διαδικασίας. Υπενθυμίζω, ότι σκοπός του έργου είναι η αξιοποίηση των εγκαταλειμμένων – παλιών αποθηκών της ΧΡΩΠΕΙ έκτασης 17.893 τ.μ. στην οδό Πειραιώς. Στη θέση αυτή θα αναπτυχθεί ένας φυσικός χώρος καινοτομίας που αναμένεται να δώσει νέα πνοή στην επιχειρηματικότητα, φιλοξενώντας τμήματα Έρευνας και Ανάπτυξης επιχειρήσεων, νεοφυείς επιχειρήσεις, ερευνητές και ακαδημαϊκά ιδρύματα, προκαλώντας συνέργειες μεταξύ τους.
Εκτιμάτε πάντως ότι η επιλογή του μοντέλου ΣΔΙΤ (Σύμπραξη Δημόσιου-Ιδιωτικού Τομέα) ενδείκνυται για τη συγκεκριμένη περίπτωση; Ποιες είναι οι εταιρείες που θα εγκατασταθούν και ποιος θα τις προσελκύσει;
Η αλήθεια είναι ότι πρώτη φορά γίνεται ένα τόσο καινοτόμο έργο ΣΔΙΤ. Ξεφεύγοντας δηλαδή εντελώς από τη λογική του έργου real-estate, o ανάδοχος πέραν της κατασκευής και της συντήρησης θα έχει και την ευθύνη της προέλκυσης των μικρών και μεγάλων επιχειρήσεων, που εξειδικεύονται στον χώρο της καινοτομίας και της ανάπτυξης νέων τεχνολογιών και οι οποίες θα εγκατασταθούν στο Πάρκο. Σκεφτείτε ότι μιλάμε για μια επένδυση της τάξης των 75 εκατομμυρίων ευρώ, η οποία αναμένεται να φιλοξενήσει έως και 2.000 εργαζόμενους. Επιπρόσθετα, ο σχετικός διαγωνισμός προβλέπει υποχρεωτικά τη συνεργασία του αναδόχου με έναν φορέα καινοτομίας, ακαδημαϊκό-ερευνητικό ίδρυμα, που θα αναλάβει ακριβώς αυτό το έργο. Πρόκειται για βασική προϋπόθεση.
Έχετε δώσει έμφαση στις διμερείς συμφωνίες της Ελλάδας με άλλες χώρες στην έρευνα και τεχνολογία, επικαιροποιώντας κάποιες πολύ σημαντικές, όπως αυτή με τις ΗΠΑ και προωθώντας νέες. Ποιο θα είναι το επόμενο βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση;
Για τις ΗΠΑ να σας πω, παρόλο που ακούγεται τουλάχιστον περίεργο, ότι η Ελλάδα ναι μεν είχε από το 1980 διμερή συμφωνία με τη συγκεκριμένη χώρα, πλην όμως αυτή ήταν ανενεργή και έχριζε επικαιροποίησης. Το νέο θεσμικό πλαίσιο ολοκληρώθηκε με επιτυχία και υπογράφηκε το περασμένο φθινόπωρο με την ευκαιρία της επίσκεψης στην Ελλάδα του πρώην Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Mike Pompeo και του Ελληνικής καταγωγής Υφυπουργού Άμυνας και Επικεφαλης Τεχνολογίας Michael Kratsios. Στην παρούσα φάση, άμεση προτεραιότητα δίνουμε στη συνεργασία με το Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς λόγω του BREXIT ενδέχεται να απαιτηθεί νέο θεσμικό πλαίσιο συνεργασίας.
Θα θέλαμε επίσης και ένα καταληκτικό σύντομο σχόλιό σας σχετικά με την τεχνολογική προοπτική της ελληνικής βιομηχανίας και μεταποίησης.
Αισιοδοξώ! Παράλληλα, όμως, υπενθυμίζω ότι η ευκαιρία της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης είναι ένα σημαντικό τρένο που δεν πρέπει με τίποτα να απωλεστεί εκ νέου από τις επιχειρήσεις της χώρας μας. Χρειάζεται μεγάλη επαγρύπνηση, ταχύτητα και προσαρμογή.