H βιομηχανία μπορεί να γίνει ο νέος “influencer”; Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα θα πρέπει να διερευνηθούν οι ομοιότητες που μπορεί να έχει η βιομηχανία με τους μηχανισμούς επιρροής. Δυο έννοιες που εξαρχής φαίνονται ασύνδετες αλλά έχουν πολλά περισσότερα κοινά σημεία από ό,τι φανταζόμαστε.

Υπάρχουν τα εξής κύρια κοινά σημεία μεταξύ της βιομηχανίας και της επιρροής (influence). Aρχικά κατέχουν αποφασιστική θέση στη ζωή μας, συχνά δεν γίνονται αντιληπτά από τους πολίτες, ενώ αποτέλεσαν κινητήρια δύναμη για την πρόοδο σε όλη την ιστορία. «Η κοινωνία αποτελείται τόσο από σαφώς οριοθετημένες μορφές, όπως η οικογένεια, η Εκκλησία, το σχολείο, ο στρατός όσο και από ένα πιο ρευστό σύνολο επιρροών, έλξεων και απωθήσεων». Το παραπάνω αποτελεί ένα απόσπασμα από μια ανάλυση του Freddy Raphaël στο άρθρο «The Stranger and the Pariah (Max Weber and Georg Simmel)» που ανοίγει το δρόμο για έναν ισχυρό παραλληλισμό μεταξύ δύο βασικών θεμελιωδών εννοιών των σύγχρονων κοινωνιών μας: των μηχανισμών επιρροής και της βιομηχανικής παραγωγής.

Οι δύο έννοιες: μια πρώτη ανάγνωση που ήδη λέει πολλά
Το INSEE περιγράφει τη βιομηχανία ως εξής: «οικονομικές δραστηριότητες που συνδυάζουν συντελεστές παραγωγής (εγκαταστάσεις, προμήθειες, εργασία, γνώση) για την παραγωγή υλικών αγαθών για την αγορά. Στην κοινή γλώσσα, η βιομηχανία αναφέρεται γενικά ως τομέας δραστηριότητας, και πιο συγκεκριμένα ως οικονομικός τομέας. Η επιρροή, από την άλλη πλευρά, είναι η ιδέα μιας δράσης, γενικά αργής και συνεχούς, ενός ατόμου, μιας περίστασης ή ενός πράγματος που δρα σε ένα άλλο. Το κλασικό λατινικό influere (to flow in, to creep in, to spread) οδήγησε φυσικά στο να χρησιμοποιείται ευρέως για να υπενθυμίζει το γεγονός της κοινωνικής, ψυχολογικής υπεροχής, ακόμη και εξουσίας πάνω σε κάποιον, με μια σημασιολογία που συχνά συνδέεται με την επιρροή, την κυριαρχία και το χάρισμα. Και εδώ φτάνουμε στην πρώτη μας σύγκριση: την έννοια της δεξιότητας.

Τόσο η επιρροή όσο και η βιομηχανία απαιτούν κάποια μορφή δεξιότητας, είτε είναι χειρωνακτική, ψυχολογική ή πολιτική. Από το επιδέξιο παιχνίδι επιρροής μέχρι την επιδεξιότητα ενός τεχνίτη, διαφαίνεται η ομοιότητα. Με πολύ διασκεδαστικό τρόπο, τα παλιά κείμενα προτείνουν έναν λεγόμενο υποτιμητικό ορισμό της δεξιότητας: «Λέγεται για αυτόν που δεν είναι εργατικός, που κατέχει κάποια ατυχή δεξιότητα. Ένας ανέντιμος, ένας κατεργάρης». Αυτές οι σημασιολογικές συνδέσεις δεν είναι ο μόνος δείκτης της ισχυρής και σχεδόν έμφυτης σύνδεσης μεταξύ των θεμάτων της βιομηχανίας και της επιρροής.

Επιρροή και βιομηχανία: Δύο μοχλοί προόδου σε όλη την ιστορία
Γνωρίζατε ότι το management όπως το ξέρουμε σήμερα έχει τις ρίζες του στην Αβαεία του 13ου αιώνα; Οι Βενεδικτίνοι μοναχοί ανέπτυξαν τις απαρχές της εκβιομηχάνισης («βιομηχανία») επειδή αναζητούσαν έναν τρόπο να αυξήσουν το χρόνο προσευχής τους. Πρόκειται για τις απαρχές της «μοναστικής εποχής». Έτσι, η βιομηχανία γεννήθηκε στα μοναστήρια, όπως αναφέρει ο Pierre Musso στη Βιομηχανική Θρησκεία, και άνοιξε το δρόμο για την πρώτη βιομηχανική επανάσταση, αφαιρώντας σταδιακά τη Γαλλία από το καθεστώς του αγροτικού έθνους.
Θα ακολουθήσουν αιώνες καινοτομίας και επιτάχυνσης της παραγωγής στα εργαστήρια, που θα γίνουν εργοτάξια, που θα γίνουν με τη σειρά τους τα σημερινά εργοστάσια. Αυτή η εποχή των εργοστασίων είχε βαθύ αντίκτυπο στην κοινωνία. Είναι αξιοσημείωτο ότι το εργατικό δίκαιο γεννήθηκε από και για την κουλτούρα του εργοστασίου, και μέχρι σήμερα χρησιμοποιεί σαν ευρετήριο την πραγματικότητα εκείνης της εποχής. Οι απαρχές του κλάδου συμπίπτουν με αυτήν την αναζήτηση ισορροπίας μεταξύ της προστασίας των εργαζομένων και της οικονομικής αποτελεσματικότητας, που παραμένουν μια άλυτη εξίσωση καθώς και το πρωταρχικό ζήτημα του σύγχρονου εργατικού δικαίου.

Και τι γίνεται με τη βιομηχανία της εκτύπωσης; Η εκτύπωση άλλαξε τον κόσμο γενικότερα, το δίκαιο, την πολιτική και τη φιλοσοφία ειδικότερα. Αναντίρρητα, η ψηφιακή εποχή είναι μια αναταραχή του ίδιου μεγέθους που θα έχει αντίκτυπο -και έχει ήδη αντίκτυπο- όχι μόνο στην οργάνωση της βιομηχανίας της πληροφορίας, αλλά και στον τρόπο σκέψης μας, στον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο, αλλά και στο πώς είναι οργανωμένες οι κοινωνίες μας. Αυτή η εξέλιξη με τη στροφή προς το ψηφιακό και στον κατακερματισμό των ΜΜΕ (αποτελεί μια μορφή βιομηχανικής επανάστασης τελικά, ας μην φοβόμαστε τα λόγια) είναι το λίκνο των νέων τρόπων επιρροής με την ευρεία έννοια.

Παραδείγματα επιρροής της Βιομηχανίας
Η επιρροή δεν συμβαίνει απλώς από πάνω προς τα κάτω, αλλά και από κάτω προς τα πάνω. Αξίζει να σημειωθεί ένα σύγχρονο παράδειγμα: η περίπτωση του φόρου για την Nutella στη Γαλλία (1). Το 2013, ο Yves Daudigny, τότε σοσιαλιστής γερουσιαστής από την Aisne (Γαλλικό κόμμα), πρότεινε έναν νόμο με στόχο την επιβολή πρόσθετου φόρου 300 ευρώ ανά τόνο στις εισαγωγές φοινικέλαιου που προορίζονται για τρόφιμα λόγω των επιβλαβών επιπτώσεών του στην υγεία και το περιβάλλον. Ο Νόμος εξετάστηκε από τη Γερουσία αλλά απορρίφθηκε. Παιχνίδια επιρροής στα μέσα ενημέρωσης, εντατικό λόμπι από τη μάρκα Ferrero, και δημιουργία σελίδων στο Facebook «Don’t touch my Nutella» συνοδευόμενα με likes, βάζοντας στη μάχη και τους χρήστες του Διαδικτύου.

Η Marisol Touraine, τότε υπουργός Υγείας, δήλωσε ότι η αύξηση κατά 6 εκατοστά ανά κιλό του φοινικέλαιου στην Nutella άξιζε τον προβληματισμό: «Είναι φυσιολογικό να ασχολούμαστε με τον αντίκτυπο του φοινικέλαιου στην υγεία, αλλά δεν είμαι σίγουρη ότι μια οικονομική τροπολογία θα αποτελέσει την ευκαιρία για να μπορέσουμε να ξεκινήσουμε τη συζήτηση».
Υπάρχει ένα ακόμη παράδειγμα που αποκρυσταλλώνει τη σύνδεση της επιρροής και της βιομηχανίας: Η Εγκυκλοπαίδεια, που δημοσιεύτηκε κατά τη διάρκεια της ανόδου της πρώτης βιομηχανικής εποχής, τον 18ο αιώνα με την εμφάνιση της ατμομηχανής. Αποτελεί λοιπόν μια τέλεια απεικόνιση της κεντρικής θέσης που κατέχει η βιομηχανία και η επιρροή, ιδιαίτερα στην ιστορία της Γαλλίας. Ένα έργο το οποίο, πέρα από όλα τα πεδία της τεχνικής, επιστημονικής, φιλοσοφικής και βιομηχανικής γνώσης και τεχνογνωσίας, υπήρξε ένας άνευ προηγουμένου φορέας μεταμόρφωσης των τρόπων σκέψης και πίστης, αποστάζοντας απαλά υπό το πρόσχημα της επιστήμης μια βασική αιτία της έκπτωσης του Παλαιού Καθεστώς. «Και αν ολόκληρη η Εγκυκλοπαίδεια ήταν τελικά απλώς μια τεράστια επιχείρηση επιρροής υπέρ της νεωτερικότητας και της τεχνικής προόδου;» ρωτάει ο Nicolas Narcisse.

Σύνδεση Επιρροής και Βιομηχανίας: Όσο καλό ακούγεται
Οι γρήγορες σημασιολογικές αναλύσεις και η ακρόαση των αδύναμων μηνυμάτων στο διαδίκτυο δείχνουν μια αρκετά ουδέτερη αντίληψη των όρων «βιομηχανία» και «επιρροή». Ίσως αυτά τα στοιχεία συνδέονται με μια μορφή αμφιθυμίας στην αντίληψή μας για αυτά τα θέματα και με μια αρκετά μανιχαϊστική αναπαράσταση των μέσων ενημέρωσης. Θα λέγαμε ούτε άσπρο ούτε μαύρο. Όταν σκέφτομαι τη βιομηχανία, έρχονται στο μυαλό μου διαφορετικές αμφίθυμες εικόνες από όλα τα κοινωνικά στρώματα: από την μία πλευρά την καταστροφή «Erika» από την άλλη πλευρά την Elsa Berthelot, μια μαθητευόμενη λιθοξόος 24 χρονών που κλαίει από χαρά στην αγκαλιά του δασκάλου της κατά τη διάρκεια των εγκαινίων της πρώτης της δημιουργίας. Μου έρχεται επίσης η εικόνα του παππού μου που κλαίει (και αυτός) στον κήπο του επειδή πρόκειται να χάσει τη δουλειά του λόγω της μετεγκατάστασης των εργοστασίων υποδημάτων από το Maine-et-Loire, αλλά και όλων των απίστευτων βιομηχανικών startups που έχω συναντήσει στο Global Industrie, την TGV (2), τον Leonardo da Vinci, τους Μοντέρνους καιρούς του Chaplin, τις εμπειρίες μου στην αεροπορική έκθεση του Παρισιού, τον Henri Ford, τα χρυσά αλεξίπτωτα των βιομηχανικών ηγετών. Η επιρροή είναι επίσης θέμα αμφιθυμίας και απόψεων. Ο Σωκράτης είχε τέτοια επίδραση που εκλαμβάνονταν συγχρόνως ήρωας και μάρτυρας. Σημάδεψε την ανθρώπινη σκέψη με μια εξαιρετικά θετική σφραγίδα, και όμως θα εκτελεστεί για την «κακή επιρροή» που άσκησε στους Αθηναίους. Θα συγκριθεί ακόμη και με ένα ψάρι σαν μέδουσα, του οποίου η επαφή μουδιάζει το χέρι καθώς η κατανόηση και η κυριαρχία του στο ασυνείδητο ενοχλεί τους συμπολίτες του.

Αδιαμφισβήτητα, το εργοστάσιο εκλαμβάνεται αμφίσημα άλλοτε ως ένας «αλλοτριωτικός διάβολος» όπως συμβαίνει με τον Μαρξ, ή αντίθετα ως «θείο θαύμα» σύμφωνα με το γαμπρό του Πολ Λαφάργκ (3). Όταν ο Μαρξ ζωγραφίζει την ακόλουθη εικόνα: «Η απομονωμένη μηχανή έχει αντικατασταθεί από ένα μηχανικό τέρας που, με το γιγάντιο σκελετό του, γεμίζει ολόκληρα κτίρια. Η δαιμονική του δύναμη, που κρύβεται στην αρχή από την ρυθμική και σχεδόν σοβαρή κίνηση των τεράστιων άκρων του, ξεσπά στον πυρετώδη και ιλιγγιώδη χορό των αναρίθμητων λειτουργικών οργάνων του», ο Paul Lafargue χρησιμοποιεί αυτά τα λόγια: «Οι μηχανές μας με την ανάσα της φωτιάς, με τα μέλη από ατσάλι, ακούραστες, με θαυμαστή, ανεξάντλητη παραγωγικότητα, επιτελούν υπάκουα το ιερό τους έργο από μόνοι τους […]. Η μηχανή είναι ο λυτρωτής της ανθρωπότητας, ο Θεός που θα λυτρώσει τον άνθρωπο από τις πειθήνιες τέχνες και τη μισθωτή εργασία, ο Θεός που θα του δώσει ελεύθερο χρόνο και ελευθερία. »

Σε μια πιο σύγχρονη διάσταση αξίζει να σημειωθεί η ταινία της Rebecca Zlotowski Grand Central (2013) που παρουσιάζει τους Tahar Rahim και Léa Seydoux σε μια απίστευτη ιστορία που δείχνει τα παράδοξα μιας βιομηχανίας που τόσο αγαπάμε και άλλο τόσο τη μισούμε. Ο Tahar Rahim υποδύεται έναν νεαρό νεοσύλλεκτο που ρισκάρει τη ζωή του κάθε μέρα στη δουλειά του ως χειριστής σε ένα εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας (Grand Central της Rebecca Zlotowski, 2013). «Βλέπουμε χειριστές, συχνά άπειρους, να προσλαμβάνονται σε ένα πυρηνικό εργοστάσιο, όσο το δυνατόν πιο κοντά στους αντιδραστήρες, όπου οι δόσεις ραδιενέργειας είναι οι υψηλότερες. Τρομερές συνθήκες εργασίας, δυσανάλογα χαμηλές αμοιβές, θανάσιμοι κίνδυνοι, και όμως γινόμαστε μάρτυρες αυτής της πολύ δυνατής σκηνής όπου ένας αρχηγός της ομάδας λέει αυτή τη φράση: «Φέρνουμε φως στους ανθρώπους, είναι αγώνας. επιδεικνύοντας ξεκάθαρα την περηφάνια του για τη βελτίωση της ζωής των συμπολιτών μας». Και είναι τελικά αυτή η πρόταση που θα μπορούσε να συνοψίσει καλύτερα όσα προσπάθησα να μοιραστώ μαζί σας σε αυτό το άρθρο.

1. Το 2013, προτάθηκε αύξηση του συντελεστή ΦΠΑ για ορισμένα προϊόντα διατροφής στη Γαλλία, συμπεριλαμβανομένης της Nutella. Η γαλλική κυβέρνηση τότε εξέταζε το ενδεχόμενο αύξησης του συντελεστή ΦΠΑ για τα προϊόντα αυτά από 5,5% σε 7%. Αυτή η πρόταση προκάλεσε διαμάχη, καθώς η Nutella είναι ένα αγαπημένο και δημοφιλές προϊόν στη Γαλλία και πολλοί άνθρωποι ήταν δυσαρεστημένοι με την προοπτική να πληρώσουν υψηλότερο φόρο σε αυτό. Απαντώντας στη δημόσια κατακραυγή, η γαλλική κυβέρνηση αποφάσισε να αποσύρει την πρόταση για αύξηση του συντελεστή ΦΠΑ για τη Nutella και άλλα προϊόντα διατροφής και ο μειωμένος συντελεστής του 5,5% διατηρήθηκε.

2. ΤGV σημαίνει «Train à Grande Vitesse» που είναι μια γαλλική υπηρεσία τρένων υψηλής ταχύτητας που λειτουργεί στη Γαλλία και συνδέεται με γειτονικές χώρες. Τα τρένα TGV είναι γνωστά για την ταχύτητα και την αποτελεσματικότητά τους και είναι ένας δημοφιλής τρόπος μεταφοράς τόσο για εγχώρια όσο και για διεθνή ταξίδια στην Ευρώπη. Η πρώτη υπηρεσία TGV ξεκίνησε το 1981 και από τότε, το δίκτυο TGV επεκτάθηκε για να καλύψει μεγάλο μέρος της Γαλλίας, με πρόσθετες συνδέσεις σε άλλες χώρες όπως το Βέλγιο, η Ελβετία, η Γερμανία, η Ιταλία, η Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Τα τρένα TGV εκμεταλλεύονται τη γαλλική εθνική εταιρεία σιδηροδρόμων, SNCF, ενώ έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στο να καταστήσει το σιδηροδρομικό ταξίδι υψηλής ταχύτητας δημοφιλές και αποτελεσματικό μέσο μεταφοράς στην Ευρώπη.

3. Ο Πωλ Λαφάργκ (1842-1911), γεννημένος από γονείς Γάλλων μιγάδων, γεννήθηκε στην Κούβα. Το 1851 πηγαίνει στη Γαλλία θα προσχωρήσει και στις ιδέες του Μαρξισμού. Ερχόμενος το 1865 στο Λονδίνο γνωρίζει τον Καρλ Μαρξ όπου θα γίνει γραμματέας του και το 1868 θα παντρευτεί την κόρη, Λάουρα. Ο γαμπρός του Μαρξ γίνεται μέλος του «Διεθνούς Σοσιαλιστικού Κινήματος» και τάσσεται με το όραμα των εργατικών διεκδικήσεων και του Μαρξισμού κινούμενος κόντρα στον καπιταλισμό. Γράφει: «ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΤΕΜΠΕΛΙΑ», λέγοντας ότι είναι τρέλα οι εργάτες να σκοτώνονται στη δουλειά.

*Ο Aurelien Gohier είναι ειδικός στην επικοινωνία, multitasker και ομιλητής. Διευθύνει τις επικοινωνίες στην εταιρεία OPEP, μια εταιρεία που ειδικεύεται στην ενίσχυση/εφαρμογή της βιομηχανικής αλλαγής. Είναι ο ιδρυτής των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης #Industry4Good® και ο συνιδρυτής του κινήματος #Circular4Good® που προωθεί την εφαρμογή της εγκύκλιας νομοθεσίας στις μεταποιητικές βιομηχανίες. Διδάσκει επίσης στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο του Παρισιού και στο Emlyon business school.