Η έλλειψη σε ανθρώπινο δυναμικό χτυπά όλο και πιο εκκωφαντικά την πόρτα της ελληνικής μεταποίησης, καθώς η μετάβαση στο Industry 4.0 απαιτεί εργαζομένους υψηλής εξειδίκευσης.
Η εν εξελίξει 4η Βιομηχανική Επανάσταση και η ψηφιακή μετάβαση αυξάνουν τις απαιτήσεις των εργοδοτών στου εγχώριου παραγωγικού κλάδου σε προσόντα, χωρίς ωστόσο να μπορούν να ανταγωνιστούν σε παροχές τις εταιρείες του εξωτερικού. Στο πλαίσιο αυτό, θεσμικοί φορείς, ακαδημαϊκή κοινότητα και επιχειρήσεις προσπαθούν να λύσουν την «εξίσωση» του brain gain, ώστε η εγχώρια βιομηχανία να εξασφαλίσει το προσωπικό που θα την οδηγήσει στην αξιοποίηση της εποχής του Industry 4.0.

Κομβικό ρόλο στην προσπάθεια αυτή παίζουν η διασύνδεση της εκπαίδευσης με την εργασία, μέσα από προγράμματα πρακτικής άσκησης που συχνά οδηγούν σε θέσεις μόνιμης απασχόλησης, η μετεκπαίδευση και περαιτέρω εξειδίκευση των υπαρχόντων στελεχών αλλά και η σύζευξη της έρευνας με την παραγωγική διαδικασία. Οι προσπάθειες για τα παραπάνω εντείνονται τα τελευταία χρόνια, τόσο σε θεσμικό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο επιχειρήσεων.

Από κρατικής πλευράς, έχει γίνει αντιληπτό ότι ο κλάδος της μεταποίησης μπορεί να αποτελέσει το κλειδί για τον επαναπατρισμό επιστημόνων. Ενδεικτικό παράδειγμα τα νέα «βιομηχανικά διδακτορικά», με τα οποία θεσμοθετείται η δυνατότητα εκπόνησης διδακτορικών διατριβών, ως «γέφυρα» μεταξύ της έρευνας και της βιομηχανίας. Από το Ταμείο Ανάκαμψης θα δοθούν συνολικά 35 εκατ. ευρώ για 250 βιομηχανικά διδακτορικά σε ελληνικά ΑΕΙ, μέσω των οποίων οι υποψήφιοι διδάκτορες αποκτούν γνωστική εξειδίκευση σε απτά ζητήματα και προετοιμάζονται καλύτερα ώστε να εργαστούν στη βιομηχανία εφόσον το επιθυμούν, ενώ οι εταιρείες επωφελούνται από την αναπτυσσόμενη επιστημονική έρευνα για την αναβάθμιση της παραγωγικής διαδικασίας.

Σε εταιρικό επίπεδο, πολλές βιομηχανίες συμπράττουν με εκπαιδευτικά ιδρύματα – πρόσφατο παράδειγμα η συμφωνία της Europa με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), με αντικείμενο την κατάρτιση επιστημονικής μελέτης για τη βελτιστοποίηση διαχείρισης των αποθεμάτων πρώτων υλών αλλά και την περαιτέρω εκπαίδευση του εξειδικευμένου προσωπικού που εργάζεται στις αντίστοιχες θέσεις. Άλλες, αναπτύσσουν εσωτερικά προγράμματα ενδυνάμωσης των εργαζόμενων, όπως η Coca-Cola Τρία Έψιλον με το Rise Management Trainee Programme, ή συμπράττουν με πρωτοβουλίες όπως το ReGeneration Academy και το Operational Excellence in Manufacturing για την εκπαίδευση υποψήφιων και υπαρχόντων στελεχών.

Ανθρώπινο κεφάλαιο για την ελληνική Bιομηχανία 4.0
«Η σύγχρονη βιομηχανία ήδη αντιμετωπίζει ελλείψεις ανθρωπίνου δυναμικού για να διατηρήσει και να αυξήσει την παραγωγή της, τις εξαγωγές της, και τις θέσεις εργασίας. Δεν υφίσταται επαρκής προσφορά σε αρκετές ειδικότητες που ζητούν οι οργανωμένες και σύγχρονες επιχειρήσεις, ιδίως της βιομηχανίας», σημειώνει ο Χρήστος Α. Ιωάννου, Διευθυντής Τομέα Απασχόλησης και Αγοράς Εργασίας ΣΕΒ. Σύμφωνα με τον ίδιο, ακόμη και σε ειδικότητες που η προσφορά είναι επαρκής, οι γνώσεις και οι δεξιότητες του ανθρώπινου δυναμικού δεν είναι αυτές που ζητούν οι επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα να υπάρχουν ελλείψεις στην προσφορά.

Ποια είναι όμως η λύση; «Για να παρακολουθήσει η ελληνική βιομηχανία τις επαναστατικές τεχνολογικές εξελίξεις του ψηφιακού μετασχηματισμού και της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης θα πρέπει να βελτιωθεί ραγδαία το υπάρχον απόθεμα γνώσεων, τεχνογνωσίας, υλικού και ανθρώπινου κεφαλαίου και γενικότερα το παραγωγικό και πνευματικό οικοσύστημα, τα οποία δεν ευνοούν ταχείς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης βιομηχανίας 4.0 και παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών τεχνολογίας», εκτιμά ο κ. Ιωάννου.

Η παιδεία, η επαγγελματική εκπαίδευση και η κατάρτιση καλούνται να παρακολουθήσουν τις επαναστατικές τεχνολογικές εξελίξεις του ψηφιακού μετασχηματισμού και της 4ης βιομηχανικής επανάστασης. Όμως, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο κ. Ιωάννου: «Συν Αθηνά και χείρα κίνει». «Για το πώς μπορεί να καλυφθεί αυτό το κενό, έρχεται να δείξει ο ΣΕΒ με την πρωτοβουλία Skills4Jobs. Από τον κατάλογο των πολλών ειδικοτήτων και τεχνικών επαγγελμάτων που λείπουν αρχίζουμε πιλοτικά την πρωτοβουλία για 2 από αυτά: Ηλεκτρολόγος Αυτοματιστής, Τεχνικός Εφαρμογών Πληροφορικής, τα οποία είναι κρίσιμα για την μετάβαση στην Βιομηχανία 4.0», τονίζει ο Διευθυντής Τομέα Απασχόλησης και Αγοράς Εργασίας του ΣΕΒ, υποσχόμενος ότι θα κλιμακώσουν για πολλά περισσότερα επαγγέλματα και ειδικότητες σε όλη την Ελλάδα.

Το τρίπτυχο skilling/reskilling/upskilling στην πράξη
«Η έλλειψη ταλέντου και δεξιοτήτων που παρατηρείται στην ελληνική βιομηχανία δεν είναι ένα μεμονωμένο ή κλαδικό φαινόμενο», παρατηρεί από πλευράς του ο Κωνσταντίνος Κίντζιος, Διευθυντής Στρατηγικής Ανάπτυξης του ReGeneration, του μεγαλύτερου προγράμματος απασχόλησης και εκπαίδευσης για νέους πτυχιούχους στην Ελλάδα, το οποίο μάλιστα πρόσφατα ένωσε τις δυνάμεις του με τον ΣΕΒ στην προαναφερθείσα πρωτοβουλία Skills4Jobs.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός και η 4η Βιομηχανική Επανάσταση, έχουν επιφέρει καθολική επιτάχυνση στον ρυθμό αλλαγής των απαραίτητων τεχνικών δεξιοτήτων για να μπορείς να παραμένεις παραγωγικός και up-to-date στην αγορά εργασίας. «Για τον λόγο αυτό, θα πρέπει να συμφωνήσουμε όλοι μαζί πως ο τρόπος με τον οποίον αντιμετωπίζαμε μέχρι χθες έννοιες όπως skilling/reskilling/upskilling αλλάζει. Οι έννοιες αυτές πλέον χρειάζεται να εισαχθούν στο DNA των επιχειρήσεων, καθώς και των ίδιων των εργαζομένων ανεξαρτήτου ηλικίας και seniority», τονίζει ο κ. Κίντζιος, διευκρινίζοντας ότι η επιτυχία αυτού του εγχειρήματος θα κριθεί κυρίως όχι στις παραδιδόμενες τεχνικές δεξιότητες, τα εκπαιδευτικά προγράμματα και τους εισηγητές, όσο στις, αρκετά υποτιμημένες έως σήμερα, ήπιες δεξιότητες (soft skills) και πιο συγκεκριμένα την προσαρμοστικότητα, την φιλομάθεια, και την νοοτροπία εξέλιξης (growth mindset), που θα αποτελέσουν κινητήριο μοχλό για το «χτίσιμο» ενός εργατικού δυναμικού που θα μπορεί να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις που θα έρχονται με αισιοδοξία και δημιουργικότητα και όχι με φόβο και με νοοτροπία «μα έτσι το κάναμε μέχρι σήμερα, γιατί να αλλάξουμε;».

«Όλοι εμείς στο ReGeneration είμαστε πολύ περήφανοι όχι μόνο για τις σχεδόν 3.000 προσλήψεις νέων πτυχιούχων σε δίκτυο 1.700 εταιρειών πανελλαδικώς, αλλά και για το γεγονός της σχεδόν καθολικής συμμετοχής στις προσλήψεις από εταιρείες στον χώρο της βιομηχανίας», σημειώνει ο κ. Κίντζιος. Προς επίρρωση αυτού, αναφέρει τις τρεις στοχευμένες ακαδημίες που έχουν εκπονηθεί με τον Όμιλο ΤΙΤΑΝ, μία ακαδημία με την εταιρεία Sunlight, μία με την εταιρεία Παπαστράτος και ακόμα μία με τις εταιρείες της Viohalco.

«Όλες αυτές οι στρατηγικές συνεργασίες καταδεικνύουν όχι τόσο την ύπαρξη κρίσης ταλέντου, γεγονός γνωστό σε όλους πλέον, αλλά κυρίως δείχνουν το δρόμο για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος μέσω δομημένων προγραμμάτων αξιολόγησης και εκπαίδευσης των νέων στελεχών προκειμένου να εξοπλιστούν σήμερα με τις τεχνολογίες του αύριο. Αυτό κάνουμε πολύ μεθοδικά και επιτυχημένα τα τελευταία χρόνια στο ReGeneration και αυτό θα συνεχίσουμε να κάνουμε. Αρωγοί στην ανοικοδόμηση ενός καλύτερο εργασιακού τοπίου στη χώρα», καταλήγει ο κ. Κίντζιος, εκφράζοντας την ελπίδα για ακόμα περισσότερες στρατηγικές συμμαχίες με εταιρείες στο χώρο της βιομηχανίας, που πιστεύουν και πράττουν αυτό που απαιτείται για την διεύρυνση του αποτυπώματος.

Ο ρόλος της ακαδημαϊκής κοινότητας
Τη θέση της ακαδημαϊκής κοινότητας στην νέα εποχή που σηματοδοτεί η 4η Βιομηχανική Επανάσταση για τις επιχειρήσεις και τους εργαζόμενους αναδεικνύει ο Χρήστος Μιχαλακέλης, Αναπληρωτής Καθηγητής Πληροφορικής & Τηλεματικής και Επιστημονικός Υπεύθυνος του έργου «Operational Excellence in Manufacturing».
«Ο ρόλος της ακαδημαϊκής κοινότητας στην προσπάθεια αναβάθμισης των γνώσεων, των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού οφείλει να είναι ουσιαστικός, μέσα από την ανάληψη συγκεκριμένων δράσεων στον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης με κύριους άξονες: 1) την προώθηση βασικών αρχών και εργαλείων Βιομηχανικής Αριστείας, 2) την ενίσχυση της Ασφάλειας και της Αειφορίας, 3) την εξοικείωση με τις ψηφιακές τεχνολογίες αιχμής (disruptive technologies) που αλλάζουν το βιομηχανικό πεδίο», τονίζει ο κ. Μιχαλακέλης.
Το έργο «Operational Excellence in Manufacturing» που υλοποιείται από το Κέντρο Επιμόρφωσης του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών αποτελεί ένα παράδειγμα προς αυτή την κατεύθυνση, καθώς παρέχει καινοτόμα προγράμματα εξ’ αποστάσεως εκπαίδευσης (e-learning) με σύγχρονη διδασκαλία στα αντικείμενα: 1) Lean Manufacturing, 2) HSE Management, 3) Smart Factory & Industry 4.0.

Σύμφωνα με τον κ. Μιχαλακέλη, η ανταπόκριση της ελληνικής βιομηχανίας στα ως άνω προγράμματα ήταν άμεση και σημαντική, καθώς τα έχουν ήδη παρακολουθήσει περισσότερα από 530 στελέχη από όλους τους βιομηχανικούς κλάδους. «Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την ανάγκη της βιομηχανίας για επιμόρφωση σχετική με την Επιχειρησιακή Αριστεία και επίσης αποδεικνύει ότι διασύνδεση εκπαίδευσης/κατάρτισης και εργασίας είναι εφικτή και αποδοτική όταν τα προσφερόμενα προγράμματα έχουν σχεδιαστεί και υλοποιούνται από Ακαδημαϊκούς και Επιστήμονες με εξειδικευμένες γνώσεις και εμπειρία και πάντοτε με γνώμονα τις πραγματικές ανάγκες της αγοράς», σημειώνει χαρακτηριστικά.

Η πλευρά της βιομηχανίας και το πρόβλημα της απόστασης
Κοιτώντας το πρόβλημα από τη σκοπιά μιας βιομηχανίας, αντιλαμβάνεται κανείς ότι υπάρχουν και αστάθμητοι παράγοντες που κάνουν τη λύση πιο περίπλοκη, όπως το θέμα της απόστασης.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Olympia Electronics, η μεγαλύτερη αμιγώς ελληνική παραγωγική μονάδα ηλεκτρονικών συστημάτων ασφαλείας, η οποία από την έδρα της στο Αιγίνιο Πιερίας παράγει και εξάγει ελληνική τεχνολογία αιχμής σε 72 χώρες και συνεργάζεται με μεγάλες πολυεθνικές για την παραγωγή των συστημάτων ασφαλείας τους, με το 15% του ανθρωπίνου δυναμικού της να βρίσκεται στο τμήμα R&D.

H εταιρεία συναντάει δυσκολίες στην προσέλκυση εξειδικευμένων στελεχών, διότι υπάρχει πράγματι μεγάλη έλλειψη ταλέντων στην ελληνική αγορά, δημιουργώντας ιδιαίτερη πρόκληση στις επιχειρήσεις οι οποίες στοχεύουν προς την ενίσχυση των ομάδων με εξειδικευμένη γνώση για να προχωρήσουν σημαντικά καινοτόμα προϊόντα ή έργα, ή ακόμα και στην γενικότερη ψηφιοποίηση των λειτουργιών. Επιπλέον, υπάρχει υψηλός ανταγωνισμός, ειδικά λαμβάνοντας υπόψη και τις πολυεθνικές εταιρείες οι οποίες έχουν εγκαταστήσει hubs σε μεγάλες πόλεις, όπως και στη Θεσσαλονίκη. Επιχειρήσεις που έχουν έδρα σε λίγο πιο απομακρυσμένη περιοχή, και είναι αρκετές, αναπόφευκτα αντιμετωπίζουν ένα ακόμα πρόβλημα, δεδομένου ότι οι υποψήφιοι δεν χρειάζεται να απομακρυνθούν από την πόλη για να βρουν απασχόληση στο αντικείμενο τους.

Ωστόσο, η φιλοσοφία της εταιρείας είναι να αντιμετωπίζει αυτές τις προκλήσεις ως ευκαιρία να συνεχίσει να ενισχύει το ανταγωνιστικό της πλεονέκτημα, που αφορά στην γνώση υψηλής τεχνολογίας αιχμής, την επαγγελματική εξέλιξη και τη δυνατότητα σε νέους ανθρώπους να συμμετέχουν σε projects υψηλών προδιαγραφών, για μεγάλους και σημαντικούς πελάτες παγκοσμίως. Για να το πετύχει αυτό, η Olympia Electronics επενδύει στην εσωτερική εκπαίδευση των ανθρώπων της με σκοπό την αναβάθμιση των δεξιοτήτων τους ώστε να είναι σε θέση να συμβάλλουν ακόμα περισσότερο στην επίτευξη στρατηγικών στόχων της εταιρείας.

Η Olympia Electronics διατηρεί ισχυρά δεσμά με την ακαδημαϊκή κοινότητα, ιδιαιτέρως στους τομείς των ηλεκτρονικών μηχανικών και εφαρμοσμένης πληροφορικής, δίνοντας πολλές ευκαιρίες εξάσκησης πρακτικής άσκησης με δυνατότητα πρόσληψης και μετέπειτα εξέλιξης στην εταιρεία. Ταυτόχρονα γίνεται μια προσπάθεια να προσελκυστούν έμπειρα στελέχη από το εξωτερικό που ενδιαφέρονται για επαναπατρισμό, με όποιες προκλήσεις αυτό συνεπάγεται. Εξετάζονται εναλλακτικές λύσεις όπως την εφαρμογή εναλλακτικών μορφών εργασίας project based, οι οποίες βοηθούν στη μεταφορά δεξιοτήτων και γνώσεων στους ανθρώπους της εταιρείας. Αξιοσημείωτο και το γεγονός ότι η εταιρεία έχει επενδύσει σε ιδιόκτητες εγκαταστάσεις για την δημιουργία ενός R&D Hub στο Porto Center της Θεσσαλονίκης.